Από τα Χριστούγεννα μέχρι και την παραμονή των Θεοφανείων [Φώτων] πιστεύουν ότι βγαίνουν οι Καλικάντζαροι, τα παγανά, κι’ ότι μπαίνουν στα σπίτια για να φάνε τηγανίτες και αϊ-βασιλιάτικα γλυκά . Ο λαός τους φαντάζεται μαυριδερούς με τράγινα πόδια , με κόκκινα μάτια , τρίχινα χέρια σαν της μαϊμούς και ότι έχουν τριχωτό σώμα . Οι λαϊκές μας δοξασίες ξεκινάνε από τα πολύ παλιά χρόνια και καθώς η φαντασία οργιάζει όταν ό λαός μας μιλά γι’ αυτούς τους θέλει κουτσούς ,στραβούς, μονόφθαλμους, κουτούς και να τρώνε σκουλήκια , βατράχια , φίδια, …άλλοτε ότι μπαίνουν από την καπνοδόχο και κατουράνε τη φωτιά , ότι καβαλικεύουν τους ανθρώπους ,ότι φοράνε σιδεροπάπουτσα , κ.α. .Άλλοτε πάλι λένε ότι αλωνίζουν τον κόσμο γιατί από τα Χριστούγεννα μέχρι τα φώτα ο Χριστός είναι αβάφτιστος , αλλά και τα νερά είναι αβάφτιστα .
Η ονομασία Καλικάντζαρος προέρχεται από το επίθετο «καλός» και από το «κάνθαρος». Η αρχή των μύθων που είναι σχετικοί με τους καλικάντζαρους βρίσκεται στην αρχαιότητα. Οι Αρχαίοι πίστευαν πως οι ψυχές σαν έβρισκαν την πόρτα του Άδη ανοιχτή, ανέβαιναν στον απάνω κόσμο και τριγύριζαν παντού χωρίς έλεγχο και περιορισμούς.
Οι Καλικάντζαροι έρχονται από τα έγκατα της γης και πειράζουν τους ανθρώπους , επειδή ολοχρονίς προσπαθούν να κόψουν το δέντρο που κρατά τη γη , άλλοτε πελεκώντας το με τσεκούρια , άλλοτε ροκανίζοντάς το με τα μακριά σουβλερά δόντια τους , αλλά όταν πια φτάνουν στο τέλος, δυστυχώς γι’ αυτούς έρχονται τα Χριστούγεννα και αυτομάτως το δέντρο ξαναγίνεται όπως και πριν και στηρίζει πάλι τη γη γερά και δεν γκρεμίζεται .
Αυτοί όμως πιστεύουν πως ότι τα έχουν καταφέρει και το στήριγμα είναι έτοιμο να κοπεί έτσι χαρούμενοι τις παραμονές των Χριστουγέννων ανεβαίνουν στη γη μιας και τα κατάφεραν και για να μην σωριαστεί η γη στα κεφάλια τους.
Οι καλικάντζαροι , τα δαιμόνια, τα παγανά, του λαού ξεχύνονται στον απάνω κόσμο και πειράζουν τους ανθρώπους μέχρι τα φώτα., οπότε ξαναγυρίζουν στον κάτω κόσμο για να ξαναρχίσουν το ροκάνισμα του δέντρου μέχρι τα επόμενα Χριστούγεννα.
Κατά διάφορες ελληνικές δοξασίες επίσης πιστεύεται ότι οι καλικάντζαροι ήταν άνθρωποι με κακιά μοίρα που μεταμορφώθηκαν σε δαιμόνια ή ότι γίνονται καλικάντζαροι αυτοί που έχουν γεννηθεί μέσα στο Δωδεκαήμερο εκτός και αν βαπτιστούν αμέσως, ή εκείνοι στους οποίους ο ιερέας δεν ανάγνωσε σωστά τις ευχές του βαπτίσματος, τα τερατώδη βρέφη, ή κατά τους Σιφναίους όσοι πέθαναν στο Δωδεκαήμερο ή αυτοκτόνησαν ενώ στη Μακεδονία πιστεύουν ότι όσοι δεν έχουν ισχυρό Άγγελο για να τους προστατεύει από τον Σατανά γίνονται καλικάντζαροι.
Κατά άλλες λαϊκές δοξασίες λέγεται ότι Καλικάντζαροι γίνονται όσα παιδιά γεννιούνται την ημέρα των Χριστουγέννων σημαίνει ότι η σύλληψη συνέπεσε την ημέρα του Ευαγγελισμού, δηλαδή συνέβη την ίδια μέρα με τη σύλληψη του Χριστού από την Παρθένο Μαρία , πράγμα που θεωρείται βαρύτατο αμάρτημα για κάθε χριστιανό. Ο Νίκος Πολίτης αναφέρει ότι κατά τις παραδόσεις μας ..αν κανένα παιδί γεννηθεί τα Χριστούγεννα, το δένουν με σκορδοπλέξουδα ή με ψαθόσκοινο από το χέρι της μητέρας του για να το εμποδίσουν να πάει με τους Καλικάντζαρους ή του καίνε τα νύχια των ποδιών , γιατί χωρίς νύχια δεν μπορεί να γίνει Καλικάντζαρος.
Οι καλικάντζαροι είναι χιλιάδες και ξετρυπώνουν στην επιφάνειά της από κάθε τρύπα. Φοβούνται το φως και γι' αυτό κρύβονται τη μέρα και βγαίνουν από τους κρυψώνες τους τη νύχτα για να πειράξουν τους ανθρώπους. Καθώς είναι μικρά και ευκίνητα πλάσματα, μπαίνουν στα σπίτια απ' όπου βρουν. Από τις καμινάδες, τις κλειδαρότρυπες, τις χαραμάδες της πόρτας και των παραθυριών.
Τους αρέσει να πλατσουρίζουν μέσα στα δοχεία που έχουν οι νοικοκυρές το λάδι, στα τηγάνια, στα τσουκάλια, στα πιάτα. Λερώνουν τα φαγητά με τα ακάθαρτα νύχια τους και αφήνουν τις ακαθαρσίες τους όπου βρουν. Τίποτε βέβαια δεν κλέβουν, αλλά αναστατώνουν τόσο πολύ το σπίτι που το κάνουν αγνώριστο.
Η ελληνική λαογραφία είναι γεμάτη από ιστορίες για καλικάντζαρους . Κάθε τόπος έχει και τα δική του παραλλαγή και διάφορα ονόματα για τα αλλόκοτα αυτά πλάσματα που μέχρι την παραμονή των Θεοφανίων βρίσκονται ανάμεσά μας. Σύμφωνα με τις διάφορες λαϊκές δοξασίες οι καλικάντζαροι παρουσιάζουν ομοιότητες με τους ελληνικούς Σατύρους .Μια άποψη επίσης που αναφέρεται είναι ότι επειδή οι δώδεκα μέρες του Δωδεκαημέρου προστέθηκαν για να εναρμονιστεί ο σεληνιακός με τον ηλιακό χρόνο θεωρήθηκαν μέρες εμβόλιμες, μη κανονικές. Και σ’ αυτό το διάστημα δημιουργείται μια αναστάτωση στην τροχιά του χρόνου και τότε ακριβώς στην αλλαγή παρουσιάζονται μυστηριώδη όντα ενοχλητικά ή βλαπτικά, τέτοια είναι οι καλικάντζαροι που αντιπροσωπεύουν τους Δαίμονες της βλαστήσεως . Η βλάστηση αρχίζει να οργιάζει αυτή την εποχή. Και ακριβώς σε τέτοια ανάστατη εποχή βρίσκουν ευκαιρία και οι Νεκρικοί Δαίμονες (που σχετίζονται με τους Βλαστικούς Δαίμονες, να επιφαίνονται πάνω στη γη. Εμφανίζονται δηλαδή οι νεκρικές ψυχές σαν Δαίμονες.
Ο μεγάλος και αξεπέραστος λαογράφος μας Νίκος Πολίτης έχει καταγράψει τις διάφορες ονομασίες που τους έχει δώσει ο λαός μας στις διάφορες περιοχές όπως στην Τήνο καλιτσάγκαρος, στην Οινόη του Πόντου καρτσάγκαλος, στη Μεσσηνία και Κυνουρία λυκοκάντζαρος κ.α., ο ίδιος έχει διαφυλάξει την παράδοση (από τα Βούρβαρα Κυνουρίας)
«…Οι λυκοκαντζαραίοι έρχονται από της γης από κάτου. Ούλον το χρόνο πελεκάν με τα τσεκούρια να κόψουν το δέντρο που βαστάει τη γης. Κόβουν, κόβουν όσο που μινέσκει λιγάκι ακόμα…». Ο Νίκος Πολίτης τους θεωρεί αποκυήματα της λαϊκής φαντασίας, αν και θυμίζουν
μυθικές παραστάσεις του Πάνα και των Σατύρων, εκτιμά ότι προέρχονται από δεισιδαιμονίες και έθιμα σχετικά με τον ειδωλολατρικό χαρακτήρα της πιο λαμπρής γιορτής των βυζαντινών χρόνων των Καλανδών που ήταν περίπου στα μέσα του 12ήμερου, των οποίων κύριο στοιχείο ήταν οι μεταμφιέσεις με κεφαλές ζώων και δέρματα που φορούσαν, κουδούνια και ενοχλούσαν τους περαστικούς και πολλές φορές του τρόμαζαν , πράγμα που έκαμε τη λαϊκή φαντασία να οργιάζει .
Τις μεταμφιέσεις τις συναντάμε και σήμερα σαν το χαρακτηριστικό έθιμο του 12ημέρου στη Βόρειο Ελλάδα [Μακεδονία, Θεσσαλία, Θράκη ], αλλά επικρατούσε και στον Πόντο.
Χαρακτηριστικό γνώρισμα των μεταμφιέσεων είναι ότι παίρνουν οι πανηγυριώτες τις μορφές άγριων ζώων , όπως λύκων , αρκούδων, τράγων κλπ. , άλλοι πάλι ντύνονται με φορεσιές που θυμίζουν άντρες οπλισμένους με σπαθιά και άλλα και περιφέρονται κατά ομάδες στους δρόμους των χωριών , ακόμα επισκέπτονται και σπίτια από όπου μαζεύουν δώρα και τραγουδούν . Όταν δυο ομάδες συναντηθούν κάνουν εικονικό πόλεμο μεταξύ τους μέχρι να νικήσει η μια ομάδα την άλλη και να δηλώσει υποταγή και οι νικημένοι είναι υποχρεωμένοι να περάσουν κάτω από δυο κοντάρια που διασταυρώνουν οι αρχηγοί των νικητών. Σε κάθε τόπο έχουν και διαφορετική ονομασία [στην Μακεδονία , Θεσσαλία Ρογκατσάρια ή Ρογκάτσια , στον Πόντο Μωαμόεροι ].
Στη Μακεδονία και στη Θεσσαλία υπάρχουν ακόμα τοπωνύμια που φανερώνουν ότι κάποτε σ’ αυτό το σημείο συγκρούστηκαν Ρογκατσαραίοι δυο γειτονικών χωριών.Πολλοί υποστηρίζουν την άποψη ότι αυτές οι μεταμφιέσεις είχαν σαν σκοπό να αναπαραστήσουν τα κακά πνεύματα και τις άσχημες δυνάμεις του χειμώνα , που μαζί με τις ψυχές των νεκρών αυτή την εποχή ανέβαιναν στον πάνω κόσμο παρενοχλούσαν και τρομοκρατούσαν τους ανθρώπους και ιδιαίτερα τα παιδιά. Αυτός ο τρόμος και ο πανικός βοήθησε την λαϊκή φαντασία να γεννήσει τους καλικάντζαρους , τα πλέον συνταρακτικά πλάσματα. Άλλη εκδοχή που στηρίζεται και αυτή σε βάσιμα στοιχεία είναι ότι οι δοξασίες που θέλουν τους Καλικάντζαρους να εμφανίζονται σαν Αράπηδες ή ζουζοιύλια και προέρχονται από επιθυμία των νεκρών να επιστρέψουν στο απάνω κόσμο και το 12ήμερο τριγυρίζουν ανάμεσα στους ζωντανούς , πράγμα που τους προκαλεί μεγάλη αναστάτωση , αλλά δεν τους προκαλούν μεγάλα κακά, παρά μόνο τους μαγαρίζουν όπως λένε οι απλοϊκοί άνθρωποι τις τροφές τους. Η εκδοχή αυτή ενισχύεται από την δοξασία των Φαρασιωτών της Καππαδοκίας για τους μνημοράτους δηλαδή τους πεθαμένους. Οι Φαρασιώτες πιστεύουν ότι οι νεκροί γυρίζουν τις νύχτες του 12ήμερου στους δρόμους και μπαίνουν στα σπίτια από τις καμινάδες , γι’ αυτό καίνε λιβάνι στη φωτιά για να φύγουν και τους φαντάζονται σαν αράπηδες με κουρέλια που φεύγουν στις 8 του Γενάρη . Τις πληροφορίες για τους φαρασιωτες τις αντλούμε από «τη λαϊκή λατρεία των Φαράσων» του Λουκόπουλου. Αυτή η λαϊκή δοξασία μας παραπέμπει επίσης στις δοξασίες των αρχαίων Ελλήνων , στις Κήρες που κατοικούσαν στο Άδη και οι αρχαίοι Αθηναίοι πίστευαν ότι αυτές επέστρεφαν πάνω στη γη κατά την γιορτή γι’ αυτό οι Αθηναίοι περιέζωναν τα ιερά τους με κόκκινο σχοινί και έτσι δημιουργούσαν ένα μαγικό κύκλο μέσα στον οποίο δεν θα μπορούσαν να τον περάσουν οι ψυχές επίσης άλειφαν με πίσσα τις πόρτες των σπιτιών και μασούσαν από το πρωί ράμνο (ένα είδος αγκαθωτού θάμνου) που είχε σκοπό να εμποδίσει την είσοδο των ψυχών στους ναούς ,στα σπίτια και τα σώματα των ανθρώπων . Τις Κήρες τέλος τις έδιωχναν λέγοντας «Θύραζε ,Κήρες, ουκετ’ Ανθεστήρια».
Κατά τη λαϊκή πίστη των Ρωμαίων οι νεκροί πρόγονοί τους επισκέπτονταν τους συγγενείς τους στο σπίτι κατά τα Λεμούρια .
Ο Φέρλε αναφέρει ότι ανάλογα έθιμα συναντάμε στους αρχαίους Πρώσους , Νορμανδούς, Ιρλανδούς, αλλά και ο Νίλσεν αναφέρει την παράδοξη ομοιότητα των Ανθεστηρίων με τον λαϊκό εορτασμό των Χριστουγέννων στις Σκανδιναβικές χώρες , ετοιμάζουν φαγητό και εκεί, γιατί πιστεύουν ότι οι νεκροί επισκέπτονται τα παλιά τους σπίτια , αλλά και σε μερικές περιοχές της Γερμανίας αφήνουν την νύχτα φαγητά πάνω στο τραπέζι και το πρωί πρόσεχαν αν τα είχαν δοκιμάσει. Θα πρέπει επίσης να σημειώσουμε ότι τις πομπές τις συναντούμε ακόμα στην Βόρεια Ελλάδα κατά το 12ήμερο ,αλλά τις συναντούμε και σε ευρωπαϊκές λαούς .
Λέγεται ότι και σ’ αυτούς τους λαούς οι μεταμφιέσεις είχαν σκοπό κατ’ αρχήν να παραστήσουν τα πονηρά πνεύματα και να τα διώξουν από τα σπίτια τους, σ’ αυτά τα πνεύματα περιλαμβάνονται και οι ψυχές των νεκρών, άρα οι μεταμφιεσμένοι παριστάνουν και τους νεκρούς στην αποδιοπόμπηση των οποίων αποσκοπούν οι μεταμφιέσεις του 12ημέρου.
Οι παραδόσεις του γερμανικού λαού θέλουν την Πέρχτα να έρχεται στον απάνω κόσμο με πολλά αβάπτιστα νήπια και θεωρείται ο προπομπός της φάλαγγας των ψυχών. Από αυτά που παραθέτουμε οι Καλικάντζαροι οφείλουν την γέννησή τους μάλλον στην πίστη για την επάνοδο των ψυχών. Ο φόβος για τους Καλικάντζαρους και η προσπάθεια να τους διώξουν οδήγησε και οδηγεί ακόμα και στις μέρες μας τους ανθρώπους σε διάφορες ενέργειες όπως : Να κρεμούν πίσω από τη πόρτα του ένα κόσκινο και πιστεύουν ότι είναι κουτός που κάθεται να μετρά τις τρύπες αλλά ή δεν ξέρει πάνω από το δυο ή δεν θα τολμήσει να μετρήσει το τρία και έτσι τρώει την ώρα του και φτάνει η ώρα να λαλήσει ο πρώτος πετεινός , οπότε πρέπει να εξαφανιστεί για να μην τον δει το φως της μέρας.
Άλλοι τοποθετούν μέσα στην καμινάδα ένα κατωσάγονο από χοίρο, άλλοι καίνε αλάτι ή παλιοπάπουτσα στη φωτιά, άλλοι πάλι προσπαθούν να τους καλοπιάσουν προσφέροντάς τους γλυκά και τηγανίτες.
Στην Αγχίαλο 3 ημέρες πριν από τα Χριστούγεννα της Αγίας Αναστασίας έφτιαχναν γλυκά με στάρι , αλεύρι, σταφίδες, ζάχαρη, καρύδια, σύκα, κανέλα και τα μοίραζαν στα σπίτια.
Στην Κύπρο την τελευταία μέρα που είναι να φύγουν οι Πλανητάροι τους κάνουν ξεροτήγανα για να τα φάνε και να φύγουν χαρούμενοι.
Αλλά το πιο σημαντικό μέσο για να μην μπαίνουν οι Καλικάντζαροι στα σπίτια είναι η φωτιά, γι’ αυτό η φωτιά όλο το 12μέρο καίει συνεχώς. Την παραμονή των Χριστουγέννων κάθε νοικοκύρης τοποθετεί στο τζάκι του ένα χοντρό ξύλο κομμένο από αγκαθωτό δέντρο γιατί τα’ αγκάθια του απομακρύνουν τα δαιμόνια, αυτό το ξύλο το λένε Χριστόξυλο ή δωδεκαμερίτη ή σκαρκάντζαλο και πριν το βάλλουν στο τζάκι το ραίνουν με ξηρούς καρπούς. Σε πολλές περιοχές χρησιμοποιούν 3 ξύλα ή δυο λένε ότι έτσι κάνουν το πάντρεμα της φωτιάς . Στη Λευκάδα ο νοικοκύρης χύνει πάνω στα ξύλα λάδι και κρασί. Στη Βόρεια Ελλάδα, αλλά και στον Πόντο άλλοτε την παραμονή των Χριστουγέννων άναβαν μεγάλες φωτιές στη πλατεία του χωριού ή στο πιο ψηλό σημείο και γύρω από τη φωτιά όλοι αδιακρίτως ηλικίας τραγουδούσαν χριστουγεννιάτικα τραγούδια και συγχρόνως χτυπούσαν κουδούνια .
Στη Σιάτιστα τη Μικρή Σαρακοστή τα παιδιά καταγίνονται να μαζεύουν φρύγανα και σχηματίζουν μεγάλους σωρούς [κλαδαριές] και το βράδυ της παραμονής των Χριστουγέννων ανάβουν την φωτιά , παράλληλα χτυπούν εκεί κουδούνια επιδιώκοντας έτσι καθώς και με τις φωτιές που ανάβουν την παραμονή Πρωτοχρονιάς και των Φώτων ν’ αποφύγουν την επίδραση τον δαιμόνων του 12ήμερου.
Ο Φέρρλε μας πληροφορεί ότι : Μεγάλες φωτιές ανάβουν πάνω στα υψώματα των βουνών και στις Σκανδιναβικές χώρες, το Τυρόλο και την Τρανσυλβανία . Οι φωτιές αυτές όπως και τα κεριά που ανάβουν την νύχτα των Χριστουγέννων στα σπίτια επειδή συμπίπτουν με την χειμερινή τροπή του ήλιου είναι σύμβολο υγείας και ευτυχίας για το νέο χρόνο όπως είναι το φως γενικώς η πηγή της ζωής εν αντιθέσει το σκοτάδι είναι θάνατος. Κατά τον Πλούταρχο το φως είναι σημάδι γέννησης.
Οι άνθρωποι απαλλάσσονται οριστικά από τους Καλικάντζαρους τα Φώτα με τον αγιασμό των νερών. Τότε εξαφανίζονται γιατί όπως λέει ο λαός μας τους κυνηγά η αγιαστούρα του παπά και φεύγοντας λένε αναμεταξύ τους σε τροχαίο ρυθμό:
Φεύγετε να φεύγουμε
Κι’ έφτασε ο τουρλόπαπας
Με την αγιαστούρα του
Και με την βρεχτούρα του.
Μας άγιασε μας έβρεξε και μας εκατέκαψε!!!
Σε μερικά μέρη τους καλικάντζαρους τους συνοδεύει η μάνα τους η «Καλικατζαρού» που τους «ορμηνεύει» τι να πειράξουν. Σε κάποια νησιά οι καλικάντζαροι έρχονται με τις γυναίκες τους ή μόνο οι γυναίκες τους οι «καλικαντζαρίνες»! Και οι νοικοκυραίοι για να αποφύγουν ένα τέτοιο συρφετό ρίχνουν στα κεραμίδια κομμάτια από χοιρινό ή λουκάνικα ή ξηροτήγανα!Στη Νάξο τις γυναίκες των καλικάντζαρων τις αποκαλούν «Καλοκυράδες» για να τις καλοπιάσουν (εξευμενίσουν), ενώ στην Κωνσταντινούπολη «Βερβελούδες». Ο αρχηγός των καλικάντζαρων στην παλιά Αθήνα λεγόταν «κωλοβελόνης» ενώ στη Θεσσαλία «αρχι-τζόγιας» («τζόγιες» οι καλικάντζαροι) στη Κωνσταντινούπολη «Μαντρακούκος». στη Νάξο οι καλικάντζαροι φαντάζουν και χορευταράδες, αρπάζουν όποιον βρουν τη νύκτα και τον στροβιλίζουν στο χορό μέχρι να πέσει λιπόθυμος, ο γνωστός χορός των καλικάντζαρων.
Γενικά πιστεύεται ότι οι καλικάντζαροι αδυνατούν να βλάψουν τους ανθρώπους μόνο τους πειράζουν, ενοχλούν ή τους φοβίζουν .Στη Μακεδονία θεωρούνται διχόγνωμοι , μωροί και ευκολόπιστοι και δεν μπορούν να ολοκληρώσουν καμιά εργασία, όλες τις αφήνουν στη μέση. Λέγεται επίσης ότι ανεβαίνουν στους ώμους των ανθρώπων που συναντούν τη νύκτα και προσπαθούν να τους πνίξουν αν δεν αποκριθούν σωστά σε ότι ερωτηθούν ή τους παρασύρουν σε χορό που όμως τους καλούς χορευτές τους ανταμείβουν και κατ’ άλλους παίρνουν τη μιλιά σε όποιον μιλήσει κατά τη συνάντηση μαζί τους. Επίσης μπαίνοντας στα σπίτια που δεν είναι νοικοκυρεμένα τα μαγαρίζουν Στη Σάμο «βασανίζουν τις ακαμάτρες... γι’ αυτό τα κορίτσια το 40ήμερο προσπαθούν να φτιάξουν όσο γίνεται πιο πολύ γνέμα» . Μόλις φύγουν οι καλικάντζαροι η στάχτη από το τζάκι μαζεύεται και το τζάκι καθαρίζεται. Η στάχτη πετιέται σε μέρος που δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί για κανένα λόγο Γίνεται καθαρμός των χωριών και των σπιτιών της υπαίθρου με υπαίθριες φωτιές και καθαρίζονται οι κοπριές των ζώων από τα κατώγια, οι άνθρωποι πλένονται, το εικονοστάσι καθαρίζεται, αλλάζει το νερό στο καντήλι ... γιατί οι καλικάντζαροι πέρα από τα προβλήματα που έχουν προξενήσει στους νοικοκυραίους έχουν μαγαρίσει και όλους τους χώρους.
Ο Αλέξανδρος Μωραϊτίδης διηγείται μια ωραία παράδοση των νησιών μας, συμφωνά με την οποία οι Καλικάντζαροι, που τους λένε Καλοβρύσηδες Χρυσαφένταδους, έρχονται μέσα σε καρυδότσουφλες και φέρνουν ευτυχία, γιατί είναι καλά πνεύματα και κουβαλούν γι’ αυτό το λόγο μια αγριοκρεμμύδα Χριστοβασιλίτσα, που πρέπει να μείνει στο σπίτι ως τον άλλο χρόνο... Το έθιμο χρονολογείται από την εποχή του Πυθαγόρα ο οποίος κρεμούσε μία κρεμμύδα σκύλλας, μπροστά από την πόρτα του σπιτιού του ως αλεξιφάρμακο. Αυτό το αναφέρουν ο Διοσκουρίδης και ο Θεόφραστος.
Στο τέλος του Δωδεκαημέρου ρίχνουν την Ασκέλλα στη στέγη του σπιτιού ή σε κανένα ράφι ή συρτάρι, όπου κι αν μένει χωρίς νερό ή περιποίηση, εξακολουθεί να βγάζει νέα φύλλα και άνθη». Θεωρείται φυτό της γονιμότητας, χρησιμοποιήθηκε στη λατρεία του Πάνα. Πιστεύεται ότι φέρνει γούρι, δίνει ζωή και δύναμη ον άνθρωπο αποτρέπει τα κακά πνεύματα και κάθε δυσάρεστο γεγονός, θεωρείται ότι προφυλάσσει από το μάτι .για αυτό ακόμη και τη κρεμούν στην εξώπορτα. Στη Κρήτη το φυτό το ονομάζουν σκελετούρα. Το στέλεχος του φυτού στη Μεσσαρά το λένε «αθάνατο» και στο Ρέθυμνο «Λατζούνι».
Τράπεζα Πειραιώς:
