Βασιλικός (Ώκιμον το βασιλικόν, λατ. Ocimum basilicum)

Ο βασιλικός είναι αρωματικό καλλωπιστικό ποώδες και μονοετές φυτό πολύ αγαπητό στην Ελλάδα, καλλιεργείται σε κήπους γλάστρες , ανθίζει άνοιξη μέχρι και το καλοκαίρι , ανάλογα πότε το σπείραμε. Οι ποικιλίες του βασιλικού είναι πάρα πολλές με διαφορές στο χρώμα και στο μέγεθος του φυλλώματος.

Συναντάμε Βασιλικούς πολλών ειδών όπως μικρόφυλλους, πλατύφυλλους, συμπαγείς, αραιοκλαδείς, ιόχροες Στην Ελλάδα είναι από τα πιο κοινά οικιακά φυτά. Χρησιμοποιείται στη λαϊκή φαρμακευτική ως βότανο καθώς πιστεύεται ότι είναι: καλό διουρητικό, καταπραΰνει το στομαχόπονο και το πονοκέφαλο ενώ στην αρχαιότητα τον χρησιμοποιούσαν ως επίθεμα μετά από δάγκωμα εντόμου, σκορπιού ή και φιδιού.Ο βασιλικός κατάγεται από την Ινδία όπου ήταν ιερό φυτό αφιερωμένο στον Κρίσνα και τον Βισνού. Ωστόσο από την αρχαιότητα μεταφέρθηκε στην Ευρώπη όπου έγινε πολύ δημοφιλής σ’ολόκληρη τη λεκάνη της Μεσογείου.

Στην Ελλάδα το έφερε ο Μέγας Αλέξανδρος, όταν από την εκστρατεία του στις Ινδίες μεταξύ των άλλων έφερε και το του βασιλέως φυτό.
Οι αρχαίοι Έλληνες δεν εκτιμούσαν το φυτό καθώς πίστευαν ότι οι σκορπιοί προτιμούσαν να φωλιάζουν κάτω από τις γλάστρες του και ότι η έντονη μυρωδιά του ήταν είδος κατάρας.

Τον θεωρούσαν σημάδι θανάτου. Αντίθετα οι Ρωμαίοι τον θεωρούσαν ερωτικό φίλτρο, σημάδι αγάπης και φυλακτό. Οι Αιγύπτιοι τον χρησιμοποιούσαν μαζί με άλλα φυτά στις ταριχεύσεις και οι Γαλάτες τον χρησιμοποιούσαν σε τελετές εξαγνισμού μαζί με νερό πηγής. Πιθανόν από εκεί να κρατάει τις ρίζες του και το χριστιανικό έθιμο του αγιασμού με τον βασιλικό. Οι νεοέλληνες εκτιμούν το φυτό και πιστεύουν ότι απωθεί τα κουνούπια. Το χρησιμοποιούν πολύ στην μαγειρική. Ο βασιλικός χρησιμοποιείται στην κηπουρική, την αρωματοποιία γιατί περιέχουν αιθέριο έλαιο που κύριο συστατικό του είναι η λιναλοόλη και η μεθυλοχαβικόλη .Επίσης χρησιμοποιείται στη μαγειρική, τη ζαχαροπλαστική και σαν θεραπευτικό υλικό. τα φύλλα του χρησιμοποιούνται αποξηραμένα ως καρύκευμα και αφέψημα.

Ο βασιλικός έχει σημαντικό ρόλο στην Ελληνική λαϊκή και θρησκευτική παράδοση.Η ονομασία "βασιλικός" αποδόθηκε στο Μέγα Κωνσταντίνο και τη μητέρα του Αγία Ελένη , γιατί σύμφωνα με τους θρύλους, είχε φύτρωσε στο σημείο όπου ανακάλυψαν τον Τίμιο Σταυρό. Λέγεται ότι η Αγία Ελένη οδηγήθηκε στο Τίμιο Σταυρό από το άρωμα του βασιλικού.

Στα Θεοφάνεια ο ιερέας ραίνει τους πιστούς με αγιασμό βουτώντας ένα κλαδί βασιλικό μέσα στο άγιασμα. Στη γιορτή της Υψώσεως του Τίμιου Σταυρού στις 14 Σεπτεμβρίου στις εκκλησίες μοιράζεται βασιλικός.

Ο βασιλικός πριν, μερικές δεκαετίες σηματοδοτούσε το ελληνικό καλοκαίρι, καθώς φούντωνε σε γλάστρες και παλιούς τενεκέδες, στις ασβεστωμένες αυλές των σπιτιών.Το ώκιμον είναι ο βασιλικός, που μας περιγράφει ο Θεόφραστος στη «Φυτών ιστορία» του. Χαρακτηριστικό του βασιλικού είναι ότι τα φύλλα του διατηρούν το άρωμά τους και όταν έχουν αποξηρανθεί όπως μας λέει και η λαϊκή μούσα «Βασιλικός κι αν μαραθεί τη μυρωδιά την έχει».

Το Ώκιμον το Πράσινον (Ocimum Viride) είναι ένα φυτό που κατάγεται από τη Μαδαγασκάρη και τη Νέα Καληδονία, όπου το ανακάλυψαν οι Άγγλοι κι όταν είδαν πως οι ντόπιοι το χρησιμοποιούσαν ως αντιπυρετικό, το ονόμασαν «fever plant», αλλά και «mosquito plant» γιατί παρατήρησαν ότι είχε την ικανότητα να απομακρύνει τα κουνούπια. Αυτός ο βασιλικός, στα ζεστά κλίματα, μπορεί να φτάσει και τα δυο μέτρα ύψος. Ξεχωρίζει για τα μικρά και πρασινωπά λουλουδάκια του και τα λεπτά χνουδωτά του φύλλα. Το Ώκιμον το Πολιόν (Ocimum Sima) φυτό των τροπικών και παρατροπικών, είναι ο πιο διαδεδομένος βασιλικός λόγω του όμορφου διακοσμητικού του φυλλώματος και των μυρωδάτων ρόδινων, λευκών ιωδών λουλουδιών του.

Στη μαγειρική χρησιμοποιούνται κυρίως αποξηραμένα φύλλα της πλατύφυλλης ποικιλίας το άρωμα των οποίων μοιάζει λίγο με αυτό του γλυκάνισου. Σημειώνουμε ότι τα φύλλα του μπορούν να διατηρηθούν ξερά, κλεισμένα ερμητικά σε γυάλινα βάζα, ή και σε καταψύκτη. Αρωματίζει διάφορα ψητά, σαλάτες, βραστά, κοκκινιστά, σούπες κ.τ.λ. ενώ ταιριάζει πολύ σε σάλτσες που έχουν ως βάση τη φρέσκια ντομάτα. Ο γλυκός ή πλατύφυλλος βασιλικός, αυτός που χρησιμοποιούν οι Ιταλοί για το πέστο της Γένοβας (pesto genovese) έχει, όπως το λέει το όνομά του, γλυκό, ζεστό και πιπεράτο άρωμα, που θυμίζει ελαφρά γαρυφαλόκαρφο, μέντα και γλυκάνισο. Τα ίδια ανακαλύπτεις και για την πορφυρόχρου εκδοχή του (Var. Purpurascens), με τα βαθυκόκκινα ή άλλοτε σχεδόν ροζ φύλλα τού, τον οποίο οι σεφ λατρεύουν για τις σαλάτες και τα ριζότο τούς. Ο «βασιλικός-κανέλλα» από το Μεξικό, όντως δίνει μια αίσθηση κανέλας. Ο «μπλε αφρικανικός» που τα πράσινα φύλλα του, με τα πορφυρά νεύρα τους μοιάζουν με της μέντας έχει ένα χαρακτηριστικό πιπεράτο άρωμα, με νότες μέντας και καμφοράς σε δεύτερη ανάγνωση. Ο πλατύφυλλος βασιλικός με τα τεράστια, σαν μαρουλόφυλλα φύλλα τους (O. B. Var. Crispum) είναι ο βασιλικός που λατρεύουν οι Ιταλοί για την ντομάτα-μοτσαρέλα και ξεχωρίζει για το πιπεράτο άρωμα του.
Οι βασιλικοί της Ασίας είναι πολύ διαφορετικοί γευστικά. Ο ταϊλανδέζικος (Ocimum Basilicum horapa) έχει πολύ έντονο άρωμα γλυκάνισου και μια γλυκιά, χαρακτηριστική γεύση γλυκάνισου και γλυκόριζας. Τέλος, βασιλικοί με αρώματα εσπεριδοειδών είναι ο «λεμονοβασιλικός» από την Ινδονησία (O. B. Citriodorum) με χαρακτηριστικό άρωμα λεμονιού, ο ταϊλανδέζικος λεμονοβασιλικός (O. B. Canum) όπου το άρωμα του λεμονιού ανταγωνίζεται τις νότες καμφοράς.
Στην Ταϊλάνδη χρησιμοποιούν τους σπόρους τού για να αρωματίζουν το γάλα καρύδας. Ο βασιλικός-λάιμ (O. B. Americanum), όπως το λέει το όνομα του, δίνει ένα ξεκάθαρο άρωμα λάιμ, το οποίο στην κουζίνα εκτιμάται όταν δεν θέλεις ακόμα και αυτή τη λίγη οξύτητα του λάιμ.

Πώς χρησιμοποιείται
Ο βασιλικός, ανεξαρτήτως είδους συνδυάζεται ωραία με τον φρέσκο κόλιανδρο, με τη μαντζουράνα, τη ρίγανη, το δεντρολίβανο και το θυμάρι. Όταν χρησιμοποιείται σε θερμό περιβάλλον τα φύλλα του, παρότι δεν χάνουν το άρωμά τους, μαυρίζουν γιατί οξειδώνονται. Για αυτό ή τον προσθέτουν στο τέλος ή συμπληρώνουν με φρέσκα φύλλα. Ο βασιλικός χρησιμοποιείται πολύ σε κοκτέιλ, αλλά το πιο βρώσιμο κοκτέιλ με βασιλικό που αναφέρεται, είναι το Bloody Gazpacho, ένα γκασπάτσο με βότκα, βασιλικό και αρκετό σκόρδο. Και φυσικά, αυτό που τον έβαλε πρώτο στα σέικερ και τον έκανε γνωστό είναι το ξακουστό πλέον (Gin) Basil Smash του κυρίου Jörg Meyer.

Οι χρήσιμες κι οι άχρηστες πληροφορίες
Τα αιθέρια έλαια του βασιλικού έχουν πολλές χρήσεις. Η εισπνοή τους βοηθά στους πονοκεφάλους, ενώ θεωρούνται ενισχυτικό και της μνήμης. Στο μασάζ χρησιμοποιείται γιατί αποτρέπει την κατάθλιψη και τον ερεθισμό του δέρματος. Λέγεται δε, ότι το συχνό μάσημα των φύλλων του προκαλεί λήθαργο. Όσοι ξέρουν το λεμοντσέλο θα καταλάβουν αμέσως τι είναι και το basilcello.
Στο Νεπάλ και την Ινδία ο βασιλικός προσφέρεται στον Κρίσνα όταν ζητούν κάτι από αυτόν «τον Σωτήρα του κόσμου». Τον φυτεύουν γύρω από τους ναούς και οι νεκροί καίγονται με ένα κλαράκι βασιλικό στο χέρι, γιατί έτσι θα περάσουν ευκολότερα στο επέκεινά τους. Για τους νεώτερους δυτικούς, ο βασιλικός εκφράζει μίσος κι οργή Το 19ο αιώνα στην Ευρώπη, στη γλώσσα των λουλουδιών, ο βασιλικός συμβόλιζε το μίσος γιατί πίστευαν πως το φυτό αυτό αναπτυσσόταν καλύτερα αν το έβριζες την ώρα που το φύτευες! Από κει βγήκε κι η γαλλική έκφραση «semer le basilic» δηλαδή σπέρνω βασιλικό, που το σπέρνω δηλώνει δαιμόνια, διχόνοια.

Ο Διοσκουρίδης συνιστούσε τη χρήση του βασιλικού για την αντιμετώπιση της δυσουρίας. Τα πολτοποιημένα φύλλα του βασιλικού χρησιμοποιούνταν κατά παράδοση για τη θεραπεία των δηγμάτων από έντομα και φίδια. Το τσάι από βασιλικό βοηθάει στην πέψη και καταπραΰνει το έντερο , τους σπασμούς της κοιλιάς, τη νεύρωση στομάχου, τις ημικρανίες τους πονοκεφάλους, την απλή ναυτία και τη ναυτία της εγκυμοσύνης , επίσης βοηθά στη μνήμη. Τα φύλλα του φυτού βοηθούν στη δυσκοιλιότητα όταν φαγωθούν τρυφερά.

Μετά τη γέννηση του βρέφους λέγανε ότι 'οι γυναίκες μασάνε φύλλα βασιλικού για να αυξήσουν την παραγωγή του μητρικού γάλατος'. Ο βασιλικός χρησιμοποιούνταν επίσης και στην αρωματοθεραπεία.

Είναι γνωστό αντισηπτικό. Το βάφτισμα των φύλλων μέσα στο νερό για αρκετή ώρα έχει σαν αποτέλεσμα να μη μουχλιάζει το νερό αυτό.

Κρητικές μαντινάδες 

Ποτέ μου δεν το λόγιαζα, ούτε στο νου μου το΄χα

ν΄ αφήσεις το βασιλικό, να πάρεις τη μολόχα.

Ερνήθης το βασιλικό κι αγάπησες τον πρίνο

απού δεν έχει μυρουδιά, διά(ο)λε και σε και κείνο!

Χαλάλι σου Βασιλικέ όσο νερό κι΄αν πίνεις,

γιατί τό κάμεις άρωμα καί πίσω μου τό δίνεις!

Δεν ημπορώ Βασιλικέ συχνά νά σε ποτίζω,

γιατί έχεις μυρωδιές πολλές και δεν τις νταγιαντίζω!