Αναστενάρια

Αναστενάρια ένα πανάρχαιο έθιμο που έφεραν μαζί τους οι Έλληνες πρόσφυγες το 1923 από την Αγαθούπολη της Ανατολικής Ρωμυλίας [Βόρεια Θράκη], μετά τον βίαιο εκπατρισμό τους (ανταλλαγή πληθυσμών) και αναβιώνει σε περιοχές της Μακεδονίας (Λαγκαδάς Θεσσαλονίκης, Αγία Ελένη Σερρών, Κερκίνη Σερρών, Στρυμωνικό Σερρών, Μελίκη Ημαθίας και Μαυρολεύκη Δράμας).
Το ιδιότυπο αυτό λατρευτικό έθιμο αναβιώνουν κάθε χρόνο οι Αναστενάρηδες που το εκτελούν πιστά και με απόλυτο σεβασμό σε κάθε λεπτομέρεια του  στις 21 Μαΐου εορτή των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης. Είναι ένα ιδιαίτερο κομμάτι της λαϊκής μας παράδοσης που η ιστορία του χάνεται στα βάθη των αιώνων . Ένας από τους πρωίμους μελετητές του ήταν και ο Γεώργιος Βιζυηνός [φιλολογικό ψευδώνυμο του Γ. Σύρμας ή Μιχαηλίδης ]που καταγόταν από τη Βιζύη , μια μικρή κωμόπολη της Ανατολική Ρωμυλίας και στα γύρω χωριά της ήταν πολύ διαδεδομένη η λατρεία των αναστεναριών αλλά και σε ολόκληρη τη Θράκη και τον Αίμο κοιτίδα της διονυσιακής λατρείας.

Από τον  5ο αιώνα  μ.Χ. ο  Κύριλλος ο Αλεξανδρεύς στηλίτευε σαν οργιαστικές αυτές τις λατρευτικές  τελετές , χαρακτηριστικά  έλεγε  «Με  δαιμόνια  ψυχράς και πολλάκις καταγελάστους πανηγύρεις»   , επίσης ο Νικήτας Χωνιάτης μας πληροφορεί  στο βιβλίο του
«Χρονικής  Συνόψεως»  ότι  κατά  τον 13ο  αιώνα   τελούσαν δαιμονόπληκτοι πανηγύρεις   και  ελέγοντο αναστενάρια , οι δε  θιασώται   τούτων  είχον  ταπεινήν  καταγωγήν  και από τα όργια αναμαλλιάρηδες  και  κούτρουλοι και  αρρωστιάρηδες  και τους καλούσαν ψυχάρια  και ασθενάρια. Κατά τον 18ο αιώνα,γύρω στα 1780    διασώζεται μια καταπληκτική  περιγραφή από τον επίσκοπο Καμπανίας Θεόφιλο κοντά  στη  μακεδονική  Νάουσα και έτσι διαπιστώνεται  ότι τα αναστενάρια  ήταν διαδεδομένα και σε πολλές περιφέρειες της Ελλάδας και της Μικράς Ασίας . Ο οποίος στο βιβλίο του <Ταμείον Ορθοδοξίας>  αναφέρει ότι βακχευτές και οργιαστές κρατούσαν στα χέρια τους τις εικόνες των αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης ,γίνονταν εκστατικοί και έτρεχαν σαν μαινόμενοι στα βουνά  μαζί  τις θαυματουργούσες εικόνες.

Αναστενάρια. Πυροβασία στο Κωστί ανατολικής Ρωμυλίας το 1888

Με την πάροδο των χρόνων τα αναστενάρια απέβαλαν την οργιαστική τους χροιά  και περιορίστηκαν  με διάφορες μορφές στην Ελλάδα όπως : περιφορές λιτανείες εικόνων, ταυροθυσίες . Στη  Θράκη  επιζήσανε παρά την αρνητική στάση της εκκλησίας γιατί είχαν συνδεθεί  με τις ντόπιες παραδόσεις και τη λαϊκή  πίστη που θεωρούσε ότι η παραμέληση, η αναβολή καθώς  και η κατάργηση τους μπορούσε να φέρει μεγάλες  καταστροφές ομαδικές ή και ατομικές στη ζωή, την υγεία καθώς και την αγροτική παραγωγή. Γι’ αυτό έστω και κρυφά τελούσαν το έθιμο πιστεύοντας ότι εκτελούν ιερό και απαράβατο καθήκον για να μην τους συμβούν καταστροφές..
Ο Καθηγητής της Μεγάλης του Γένους Σχολής  Χουρμουζιάδης  κατά το 1872 μελέτησε  την  λατρεία  και την περιέγραψε  με αντικειμενικότητα και λεπτομερειακά είναι δε η πιο σημαντική μελέτη για τους  ερευνητές  και τους  λαογράφους.  
Τα αναστενάρια θεωρείται αρχαιότατη και προχριστιανική  κληρονομιά που κατά το οργιαστικό μέρος τους έχουν σχέση και  καταγωγή από την διονυσιακή λατρεία και τα θρακικά όργια που κατά τις σκοτεινές νύχτες γιόρταζαν στα βουνά και τις χαράδρες  με συνοδεία αυλών, χάλκινων κύμβαλων, αναμμένες δάδες, φωνές , οργιαστικούς χορούς  και στην συνέχεια έπεφταν πάνω στους ιερούς ταύρους , με σκοπό αυτές οι οργιαστικές τελετές να εξυψώσουν τον άνθρωπο, να κατορθώσουν την κάθαρσή του και την ένωσή του με το θείο.

Τα αναστενάρια τα τελούν λάτρεις του Αγίου Κωνσταντίνου και της Αγία Ελένης , οι αναστενάρηδες που αποτελούν λατρευτικό θίασο και αρχηγός του είναι ο πιο ηλικιωμένος ο αρχιαναστενάρης .Το «κονάκι» είναι η έδρα του θιάσου των λαϊκών ανθρώπων όπου φυλάγονται οι  Χάρες και οι παππούδες, δηλαδή φορητές των Αγίων στο κέντρο της βάσης τους έχουν μακριά λαβή και καλύπτονται από φύλλα χρυσού ή ασημιού..

Ο χορός είναι το πρωταρχικό στοιχείο  της λατρείας τους και τον χορεύουν πάνω στα κάρβουνα  της μεγάλης κυκλικής φωτιάς που ανάβουν στην πλατεία. Το χορό τους τον συνοδεύουν και ορισμένα μουσικά  όργανα που τα φυλάνε μέσα στο κονάκι είναι ..το ιερό και μεγάλο τύμπανο των παππούδων, η λύρα, ο αυλός, και ο άσκαυλος [η γκάιντα, εκεί φυλάνε επίσης το ιερό τσεκούρι ,τη κρεατοσανίδα και το μαχαίρι που θα χρησιμεύσει για  την σφαγή του ιερού ταύρου, αλλά και τα «αμανέτεια» (μαντήλια) πολύτιμα προγονικά κειμήλια που θεωρούνται ιερά.

Η προετοιμασία για τα αναστενάρια αρχίζει από τις 27 Οκτωβρίου που συγκεντρώνουν μέσα στα αμανέτεια με έρανο τα χρήματα (νεστερανική κάσα) για να αγοράσουν το ιερό ζώο, ταύρο ή κριό [το μπικάδι], στις 18 Ιανουαρίου την ημέρα του Αγίου Αθανασίου που θα το θυσιάσουν με ιερό  τρόπο την ημέρα της γιορτής των Αγίων. 

Το απόγευμα της παραμονής της γιορτής των Αγίων συγκεντρώνονται οι αναστενάρηδες στο κονάκι , προσπαθούν να αυτοσυγκεντρωθούν  κάτω από τους ήχους της μουσικής και τα αναστενάρικα τραγούδια .Ο αρχιαναστενάρης παίρνει από τις θήκες τις φυλαγμένες εικόνες  των εορταζόντων αγίων, ο ίδιος κρατά την πιο παλιά  και θαυματουργή, τις υπόλοιπες τις μοιράζει στους άλλους. Μετά βγαίνουν στην πλατεία όπου ανάβουν τους σωρούς των ξύλων που είχαν φέρει και πατούν πάνω στη στιά [εστία πυρός] με φωνές  εχ, εχ, εχ, ιχ, ιχ, ιχ,  και συγχρόνως χορεύουν ξυπόλυτοι ,κρατώντας τις εικόνες και τα αμανέτεια, δίχως να καίγονται τα πόδια τους . Ο χορός  πάνω στη φωτιά είναι η μεγαλύτερη απόδειξη της ιερότητας του χορευτή [η εικόνα λένε εγκαλεί τον καθαρό άνθρωπο]. 

Στις 21 Μαΐου ανήμερα μετά τον εκκλησιασμό μεταφέρουν το μπικάδι στο τόπο της θυσίας, κάτω από μεγάλα δέντρα όπου έχουν εναποθέσει και τις εικόνες. Κάνουν αγιασμό, αρτοκλασία και σφάζουν το ζώο με τέτοιο τρόπο που να ποτίσει το αίμα του τη γη, στη συνέχεια το μαγειρεύουν και τρώνε όλοι μαζί. Μετά αρχίζουν κυκλικό χορό που συνεχίζεται μέχρι της πλήρους κόπωσης των χορευτών στις αναμμένες φωτιές με τη συνοδεία οργάνων..

 Όπως πιστεύουν οι αναστενάρηδες ,το λατρευτικό πανάρχαιο έθιμό έχει σκοπό την εξασφάλιση  πλούσιας παραγωγής και καλής υγείας. 

Τα αναστενάρια είναι το πιο σημαντικό λαϊκό δρώμενο, από όσα τελούνται σήμερα στην Ελλάδα. Είναι ένα πολύτιμο θρακικό έθιμο, ένα αληθινό λαϊκό πανηγύρι με προεόρτια και μεθεόρτια.