Ιούνιος είναι ο έκτος μήνας του χρόνου και το όνομά του το χρωστά στην ρωμαϊκή θεά Ζούνο όπως έλεγαν και αλλιώς την Θεά Ήρα των αρχαίων Ελλήνων, τη γυναίκα και αδελφή του Δία, που την αναθρέψανε οι Τιτάνες Ωκεανός και Τηθύς. Ήταν Βασίλισσα του Ουρανού, πολύ ζηλόφθονη και όταν κινιόταν στον θρόνο της έτρεμε ο Όλυμπος. Κατ’ άλλους πήρε ο Ιούνιος το όνομα του από τον πρώτο Ύπατο της Ρώμης Λεύκιο Ιούνιο Βρούτο, που η παράδοση τον συνδέει με το τέλος της μοναρχίας , θεμελίωσε τη Δημοκρατία στη Ρώμη και στην ιστορία έμεινε σαν το σύμβολο του φανατικού δημοκράτη. Με την αναμόρφωση του Ρωμαϊκού Ημερολογίου από τον Νουμά Πομπίλιο έλαβε την έκτη θέση στο 12δεκάμηνο πλέον Ρωμαϊκό Ημερολόγιο μέχρι και σήμερα. Ο Ιούνιος αντιστοιχεί στο αρχαίο αττικό ημερολόγιο με το τελευταίο 15ρο του μήνα Θαργηλιώνα και το πρώτο 15θήμερο του Σκιοφοριώνα.
Στη νεώτερη Ελλάδα, ο Ιούνιος έχει πολλές λαϊκές ονομασίες όπως: Θεριστής , γιατί είναι ο κατεξοχήν μήνας του θερισμού των δημητριακών.
Ρινιαστής, Ορνιαστής και Απαρνιαστής, ονομασίες που προέρχονται από την τεχνητή γονιμοποίηση των ήμερων σύκων, με καρπούς αγριοσυκιάς.Κερασάρης και Κερασινός, ωριμάζουν τα κεράσια Τζιτζικάρης, αρχίζει η εμφάνιση των Τζιτζικιών.
Ήλιε, ήλιε μου, έβγα, ήλιε μου
Που κάνεις το χωράφι
Και γεμίζει από χρυσάφι.
Δώσε μου, ήλιε, ήλιε μου
Το ρόδο και τ’ αγκάθι
Φέξε ως του γιαλού τα βάθη
Το νερό φέξε, ήλιε μου να τρέχει
Και να λάμπει
Να μοσχοβολούνε οι κάμποι
Στρώσε μας χρυσοήλιε μου,
Της γης με χαμομήλι
Δώσ’ μας το γλυκό σταφύλι
Τον καρπό ήλιε, ήλιε μου
Το θέρο χάρισέ μας
Σαν το δέντρο αναστησέ μας.
Τα παλιά χρόνια θέριζαν με το δρεπάνι κάτω από το καυτό λιοπύρι,τα τότε οι θεριστές θέριζαν αρμαθιά, αρμαθιά πιάνοντας την με το χέρι και θερίζοντας την με το δρεπάνι. Από πίσω οι γυναίκες έδεναν τα δεμάτια με στάχια. Όλη η διαδικασία του θερισμού παλιότερα ήταν σκληρή και κοπιαστική μέσα στο καλοκαίρι, ενώ σήμερα θερίζονται χιλιάδες στρέμματα σε μια μέρα από τις θεριστικές μηχανές. Τότε ο λαός θέλοντας να δείξει πόσο απαιτητική εργασία ήταν έλεγε «Θέρος, τρύγος, πόλεμος», γιατί ζούσε μέχρι το τέλος με την αγωνία των καιρικών συνθηκών, της ξαφνικής βροχής, πράγμα που απαιτούσε από τους θεριστές σβελτάδα. Έτσι οι αγρότες θεωρούσαν απαραίτητο να ευχαριστήσουν και να εξευμενίσουν τον δαίμονα της βλάστησης , τη δύναμη που βοήθησε να πάει καλά η σπορά.
Μια πολύ όμορφη συνήθεια σχεδόν πανελλήνια είναι όταν αποθερίζουν με το τελευταίο χερόβολο των σταχιών, φτιάχνουν μια όμορφη δέσμη, το χτένι ή το ψαθί ή το σταυρό. Μετά την κρεμάνε στο εικονοστάσι του σπιτιού και στις 14 Σεπτεμβρίου την ημέρα της ύψωσης την πήγαιναν στην εκκλησία για να την ευλογήσουν, και την εποχή της σποράς ανακάτευαν τους κόκκους των σταχιών με το σπόρο που έχουν κρατήσει γι’ αυτή τη δουλειά.
Στην Κύπρο παλιότερα έπαιζαν το παιχνίδι του λαγού και του κυνηγού. Δυο θεριστές ένας χοντρός και ένας λεπτός , ο πρώτος παρίστανε τον κυνηγό και ο δεύτερος τον λαγό που ξέφευγε στα στάχια ανοίγοντας ελικοειδή. Ο κυνηγός τρέχει από πίσω του και κόβοντας δρόμο προφταίνει τον λαγό με το να βγει μπροστά του, τον πλησιάζει και τον ρίχνει κάτω νεκρό με βόλια τα στάχια. Στη συνέχεια ο λαγός αναστημένος μαζί με τον κυνηγό θέριζαν μαζί όσα στάχια είχαν περικυκλώσει με το παιχνίδι. Παρεμφερή έθιμα έχουν και σε πολλές χώρες της Ευρώπης, όπως Σκωτία, Ελβετία, Βαυαρία, Νορβηγία, κ.α.
Σ’ όλους σχεδόν τους λαούς της γης, ανεξάρτητα που κατοικούν και ποιο θεό ή θεούς λατρεύουν κατά το θερινό ιδιαίτερα ηλιοστάσιο πολλές λαϊκές γιορτές, οι οποίες αν και έχουν προσαρμοσθεί στις επικρατούσες θρησκευτικές πεποιθήσεις κάθε χώρας , εν τούτοις φαίνεται να αντλούν την κοινή καταγωγή, αλλά και προέλευσή τους από την λατρεία του ήλιου. Το θερινό ηλιοστάσιο στους χριστιανούς συμπίπτει με τον εορτασμό του Αγίου Ιωάννου του Βαπτιστή .
Στην Ευρώπη το καλοκαιρινό λιοτρόπι γιορτάζεται περισσότερο, επειδή συμπίπτει να επικρατεί στην Ευρώπη καλοκαιρία έτσι δίνεται η ευκαιρία να βγει ο κόσμος στο ύπαιθρο και να γιορτάσει.
Στις σκανδιναβικές χώρες, οργανώνονται χοροί στις εξοχές, κοινά τραπέζια, ο γιορτασμός καταλήγει στο άναμμα μεγάλης φωτιάς που είναι και το κοινό γνώρισμα του γιορτασμού του θερινού ηλιοστασίου σ’ όλη τη γη.
Στις σκανδιναβικές χώρες ο γιορτασμός που θεωρείται ότι αντιστοιχεί με την «Ζόννενβέντε» [τροπή του ήλιου] των Γερμανών έχει κύριο χαρακτηριστικό γνώρισμα, ότι στα ψηλά σημεία έξω από την πόλη ανάβουν μεγάλες φωτιές.
Στην Ελλάδα το θερινό ηλιοστάσιο γιορτάζεται από τόπου σε τόπο διαφορετικά, χωρίς όμως να λείπει από πουθενά το κοινό γιορταστικό γνώρισμα της φωτιάς. [φωτιές του Αϊ Γιάννη] . Στις 24 του μήνα έχουμε την γενέθλια εορτή του Αϊ-Γιάννη του Πρόδρομου: «Τ’ Αϊ-Γιαννιού του Λαμπαδάρη», εξ ου και το όνομα που δίνεται στον Ιούνιο «Αϊγιαννίτης» ή «Αγιογιαννίτης». Η γιορτή του είναι ταυτισμένη με δύο κύκλους εθίμων: με τον Κλήδονα αλλά και με τις φωτιές που ανάβονται την παραμονή της εορτής, απ' όπου προέρχονται και οι προσωνυμίες «Φανιστής» και «Ριζικάρης», αλλά και «Ριγανάς» επειδή εκείνη την ημέρα μάζευαν ρίγανη.
Η προετοιμασία του κλήδονα όπως σήμερα διαφοροποιήθηκε γίνεται την παραμονή της γιορτής. Ένα αγόρι ή ένα κορίτσι, του οποίου ζουν και οι δυο γονείς του , φέρνει από την βρύση ή από το πηγάδι το αμίλητο νερό. Όλοι συγκεντρώνονται σ’ ένα σπίτι και ρίχνουν μέσα στο αγγείο κάποιο σημάδι [ριζικάρι] δικό τους, όπως δακτυλίδι, σκουλαρίκι, νόμισμα, χτένι, αλυσίδα, κουμπί, χάντρα ακόμα και μήλα σημαδεμένα.. Στη συνέχεια μ’ ένα κόκκινο πανί σκεπάζουν το αγγείο και το δένουν μ’ ένα κόκκινο γαιτάνι[κορδόνι] κάνοντας 3 κόμπους. όλη τη νύχτα τα αφήνουν στο ύπαιθρο , σε παράθυρο , κεραμίδια, λιακωτό μπαλκόνι να το δούνε τ’ αστέρια για να ξαστριστεί και όπως κλείνουν το αγγείο απαγγέλουν: Κλειδώσετε τον κλήδονα, τ’ Αγι- Γιαννιού τη χάρη κι’ όποιος εν’ καλορίζικος, πρωί θα ξενεφάνει [θα φανερωθεί]
Όταν ξημερώσει το βάζουν μέσα για να μην το δει ο ήλιος. Το απομεσήμερο μαζεύονται όλοι άντρες, γυναίκες, παιδιά, κυρίως όμως κορίτσια και σε μια αυλή γίνεται το άνοιγμα του κλήδονα με τα παρακάτω δίστιχα:
Ανοίξετε τον κλήδονα με τ’΄Αι Γιαννιού τη χάρη, να βγει το πρώτο ριζικό, ο πρώτος ριζικάρης.
Και πάλι: Ανοίγουμε τον κλήδονα με τ’ Αι Γιαννιού τη χάρη, κι’ όποια ‘χει ριζικό , σήμερα να το πάρει. Και ενώ κάθονται ολόγυρα το παιδί που κουβάλησε το αμίλητο νερό, βυθίζει το χέρι του μέσα και πριν βγάλει το ριζικάρι απαγγέλλουν ένα δίστιχο που υποτίθεται θα φανερώσει το ριζικό του κατόχου. Το έθιμο υπάρχει με πολλές παραλλαγές.
Μεγάλες θρησκευτικές γιορτές του μήνα:
8 Ιουνίου : Πεντηκοστή (πενήντα ημέρες μετά το Πάσχα), η επιφοίτηση του Αγίου Πνεύματος στους Αποστόλους, που συνέβη την πεντηκοστή ημέρα από την Ανάσταση του Ιησού Χριστού [κινητή εορτή πάντα Κυριακή]
9 Ιουνίου : Αγίου Πνεύματος [επόμενη ημέρα της Πεντηκοστής] πάντα Δευτέρα [κινητή εορτή] η εκκλησία τιμά το τρίτο πρόσωπο της Αγίας Τριάδος (Πατήρ, Υιός και Άγιο Πνεύμα)
11 Ιουνίου : Αποστόλων Βαρθολομαίου και Βαρνάβα τιμάται από τους αγρότες για να μην πέσει χαλάζι.
12 Ιουνίου : Αγίου Ονουφρίου πιστεύεται ότι «ρουφά» τα στάχια, όποιου αγρότη δεν τον τιμήσει.
14 Ιουνίου : Προφήτη Ελισαίου πιστεύεται ότι προφυλάσσει από τη λύσσα.
Των Αγίων Πάντων πάντα την πρώτη Κυριακή μετά την Πεντηκοστή
24 Ιουνίου : Γενέθλιον του Ιωάννου του Προδρόμου , με πυρολατρικά και μαντικά έθιμα την παραμονή της γιορτής [κλήδονας].
29 Ιουνίου : Πέτρου και Παύλου
30 Ιουνίου: 12 Αποστόλων
Τράπεζα Πειραιώς:
