 |
| Δομίνικος Θεοτοκόπουλος (1541 – 7 Απριλίου 1614), El Greco, Η Κοίμηση της Παναγίας των Ψαριανών 1567 , τέμπερα σε ξύλο (νεανικό του έργο σε ηλικία 25 ετών) Ερμουπόλης Σύρου Εκκλησία «Κοίμησης Θεοτόκου» |
Είναι από τις μεγαλύτερες εορτές που καθιέρωσε η Εκκλησία προς τιμήν τη Μητέρας του Χριστού Τις πρώτες μαρτυρίες έχομε γι’ αυτήν κατά τον Ε' αιώνα, κατά την εποχή που συνεκλήθη η Γ' Οικουμενική Σύνοδος της Εφέσου (451), που καθόρισε και το θεομητορικό δόγμα και ήταν η αιτία να αναπτυχθεί η τιμή στο πρόσωπο της Θεοτόκου.
Η εορτή της Κοιμήσεως εορτάζεται με λιγότερο εμφατικό τρόπο στις λοιπές ορθόδοξες και καθολικές χώρες του κόσμου.
Οι προτεσταντικές ομολογίες θεωρούν την Κοίμηση της Θεοτόκου δευτερεύουσα εορτή, επειδή δεν βασίζεται σε βιβλικές αναφορές. Η διαφορά αυτή φαίνεται ανάγλυφα στη Γερμανία, όπου ο Δεκαπενταύγουστος είναι επίσημη αργία μόνο στα καθολικά κρατίδια του Ζάαρλαντ και της Βαυαρίας. Μεταξύ Ορθόδοξης και Καθολικής Εκκλησίας υπάρχει δογματική διαφορά σχετικά με την Κοίμηση της Θεοτόκου.
Η Ορθόδοξη Εκκλησία κάνει λόγο πρώτα για Κοίμηση της Θεοτόκου, δηλαδή πραγματικό θάνατο (χωρισμό ψυχής και σώματος) και στη συνέχεια για μετάσταση της Θεοτόκου, δηλαδή ανάσταση (ένωση ψυχής και σώματος) και ανάληψή της κοντά στον Υιόν της.
Η Καθολική Εκκλησία πιστεύει στο δόγμα της ενσώματης ανάληψης της Θεοτόκου (Assumptio Beatae Mariae Virginis), που οριστικοποιήθηκε με την αποστολική εγκύκλιο του Πάπα Πίου IB' «Munificentissimus Deus» (1 Νοεμβρίου 1950).
 |
| Ρούμπενς - Ανάληψη της Παναγίας |
Για πρώτη φορά φαίνεται ότι συνεστήθη και εορταζόταν η κοίμηση στα Ιεροσόλυμα 13 Αυγούστου και από το 460 μ.Χ. μετετέθη στις 15 του ιδίου μήνα . Είχε θεομητορικό χαρακτήρα, χωρίς ειδική αναφορά στο γεγονός της Κοιμήσεως και ονομαζόταν «ημέρα της Θεοτόκου Μαρίας». Κέντρο του πανηγυρισμού αναφέρεται στην αρχή ένα «Κάθισμα», ναός επ’ ονόματί της, που ευρίσκετο έξω από τα Ιεροσόλυμα στο τρίτο μίλι της οδού που οδηγούσε στην Βηθλεέμ. Η σύνδεση της εορτής αυτής με την Κοίμηση της Θεοτόκου, έγινε στον περίφημο ναό της Παναγίας που βρισκόταν στην Γεθσημανή, το «ευκτήριο του Μαυρικίου», όπου υπήρχε και ο τάφος της .
Η Γεθσημανή είναι ένας κήπος στους πρόποδες του όρους των Ελαιών στην Ιερουσαλήμ, που είναι γνωστός ως ο τόπος που άρχισε το μαρτύριο του Ιησού Χριστού, δηλαδή η προδοσία του από τον Ιούδα και η σύλληψή Του. Η λέξη προέρχεται από τα αραμαϊκά ως (Γαθ-Σμανή), που σημαίνει ελαιοτριβείο. Το όνομα αυτό πιθανόν προέρχεται από τα ελαιοτριβεία και τους ελαιώνες της περιοχής. Η Γεθσημανή συνδέεται επίσης με την ταφή και τη Μετάσταση της Παναγίας. Γεσθημανή (ελληνιστική κοινή Γεθσημανῆ) εξελληνισμένη και αναφέρεται στα Ευαγγέλια του Ματθαίου και του Μάρκου.
Η Γεθσημανή μνημονεύεται από τους ευαγγελιστές Ματθαίο (26,36) και Μάρκο (14,32) και προσδιορίζεται ως «χωρίον». Όπως αναφέρει ο ιστορικός Νικηφόρος Κάλλιστος το 1335 Η Αγία Ελένη, όταν πήγε στην Παλαιστίνη, ίδρυσε περίπου τριάντα ναούς . Σε έναν κώδικα του 11ου αιώνα, που βρίσκεται στη βιβλιοθήκη του Βατικανού, περιέχεται ο κατάλογος των εκκλησιών της «Θεοφιλούς Βασιλίδος Ελένης», όπου ο ναός της Γεθσημανής αναφέρεται τέταρτος στη σειρά ως «Εκκλησία εν Γεθσημανή, επί του Τάφου της Υπεραγίας Θεοτόκου». Ο σημερινός ναός έχει μήκος τριάντα μέτρα και πλάτος οκτώ. Ο τάφος είναι δεξιά, καθώς μπαίνουμε στην είσοδο, λαξεμένος σε τετράγωνο βράχο, με κοίλωμα ενός μέτρου. Για τον τάφο της Γεθσημανής υπάρχουν επίσης μαρτυρίες της Εκκλησίας των Σύρων, των Κοπτών και των Αρμενίων, οι οποίοι διατηρούν και παρεκκλήσια στον ναό της Κοίμησης της Θεοτόκου στην Ιερουσαλήμ. Στα συριακά χειρόγραφα υπάρχουν πέντε βασικά κείμενα που έχουν ως θέμα την «Ανάληψη της Παρθένου». Σε ένα από αυτά, το «Apocrypha Syriaka, Studia Sinaitica» (XI, 1902), που θεωρείται το βασικότερο της συριακής φιλολογίας για τη ζωή και τον θάνατο της Παναγίας, διαβάζουμε πως μετά τη Σταύρωση, Αυτή πήγε στη Βηθλεέμ: «Έτσι έφυγε από την Ιερουσαλήμ μαζί με τις τρεις παρθένες που την ακολουθούσαν πάντα». Στα κοπτικά χειρόγραφα της «Κοίμησης της Θεοτόκου» (δυο μποχαϊριτικά, ένα σαχιδικό και ορισμένα αποσπάσματα), αναφέρονται ο Ευόδιος της Αντιόχειας και κάποιος ανώνυμος, οι οποίοι υπήρξαν αυτόπτες μάρτυρες του θανάτου και της ταφής της Παναγίας στη Γεθσημανή. Τις ίδιες μαρτυρίες βρίσκουμε επίσης και στα αρμενικά χειρόγραφα. Συμπερασματικά παρατηρούμε πως πέρα από τα διάφορα λάθη των αντιγραφέων, οι ορθόδοξες ιστορικές μαρτυρίες είναι οι μόνες που αναφέρονται στο πραγματικο γεγονός.
 |
| Πάνω στον τάφο της χτίστηκε μεγαλοπρεπής ναός, που αποδίδεται στην Αγία Ελένη. Μετά την καταστροφή του, ο αυτοκράτορας του Βυζαντίου Μαρκιανός (450-457) με τη δεύτερη σύζυγό του Πουλχερία έχτισαν ένα νέο ναό, που υπάρχει μέχρι και σήμερα |
 |
| Ο Ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου εξωτερικά |
Αυτός ο ναός πολύ σύντομα πήρε τον χαρακτήρα του μεγαλύτερου θεομητορικού προσκυνήματος και η ακτινοβολία του έγινε αιτία η πανήγυρης του κατά την 15η Αυγούστου γρήγορα να διαδοθεί σ’ ολόκληρο τον χριστιανικό κόσμο και κατά τον ΣΤ' με Ζ' αιώνα να επικρατήσει σε ανατολή και δύση σαν εορτή της Κοιμήσεως, του θανάτου, της Θεοτόκου. Αργότερα εξήρθη η εορτή με την προπαρασκευαστική νηστεία και την παράταση το εορτασμού μέχρι της 23ης ή και μέχρι τέλους του Αυγούστου και έγινε όχι μόνο η μεγαλυτέρα θεομητορική εορτή, αλλά και μία από τις σπουδαιότερες εορτές του εκκλησιαστικού έτους. Αυτό βέβαια ήταν φυσικό να γίνει, γιατί η Θεοτόκος είναι το προσφιλέστερο και ιερότερο πρόσωπο μετά τον Κύριο και γι’ αυτό συνεκέντρωσε την τιμή και την ευλάβεια όλων των χριστιανικών γενεών.
Κατά τη θρησκευτική παράδοση, η Παναγία πέθανε δέκα χρόνια μετά τη Σταύρωση του Ιησού και τάφηκε στην Ιερουσαλήμ .Υπάρχει, όμως, και η άποψη πως ακολούθησε τον Ιωάννη στην Έφεσο και ότι έζησε τα υπόλοιπα χρόνια της ζωής της εκεί. Σε ένα κοπτικό κείμενο του 4ου αιώνα, στην 20ή Ομιλία του Κύριλλου της Ιερουσαλήμ, αναφέρεται ότι ο θάνατός της συνέβη στη Σιών (Ιερουσαλήμ), στις 15 Αυγούστου του έτους 43 μ.Χ., και ότι τάφηκε στη Γεθσημανή.
Η επίσημη εκκλησιαστική ιστορία αποδέχθηκε το γεγονός αυτό από τους πρώτους μεταχριστιανικούς αιώνες. Ο τάφος της Παναγίας, επομένως, ανήκει στους Ορθόδοξους από την εποχή που οικοδομήθηκε ο ναός της Κοίμησης της Θεοτόκου από τους ισαποστόλους Κωνσταντίνο και Ελένη. Αρκετά χρόνια μετά την μετάστασή Της διετυπώθησαν πολλές και διαφορετικές απόψεις αναφορικά με τον τόπο ταφής . Από τον περασμένο αιώνα, η Καθολική Εκκλησία, η οποία αμφισβητεί το γεγονός, προσπάθησε να μεταθέσει την τοποθεσία του τάφου επίσημη εκκλησιαστική ιστορία αποδέχτηκε το γεγονός ότι ο τάφος ήταν στη Γεθσημανή , ήδη από τους πρώτους μεταχριστιανικούς αιώνες .
Κατά την παράδοση, όταν η Παναγία πληροφορήθηκε άνωθεν τον επικείμενο θάνατό της, προσευχήθηκε στο όρος των Ελαιών ανέφερε το γεγονός στους Αποστόλου και ετοιμάστηκε. Επειδή κατά την ημέρα της κοίμησης δεν ήταν όλοι οι Απόστολοι στα Ιεροσόλυμα, μια νεφέλη τους άρπαξε και τους έφερε κοντά της. Την τοποθέτησαν στο μνήμα της Γεσθημανής. Μετά από τρεις μέρες ο τάφος όπου την είχαν εναποθέσει ήταν άδειος, η Παναγία είχε μετατεθεί στους ουρανούς.
Κατά την εκκλησιαστική μας παράδοση προηγείται νηστεία προ της εορτής Κοιμήσεως της Θεοτόκου που καθιερώθηκε τον 7ο αιώνα. Αρχικά ήταν χωρισμένη σε δύο περιόδους: πριν από την εορτή της Μεταμορφώσεως και πριν από την εορτή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Τον 10ο αιώνα, συνενώθηκαν σε μια νηστεία, που περιλαμβάνει 14 ημέρες και ξεκινά την 1η Αυγούστου. Κατά τη διάρκεια της συγκεκριμένης νηστείας, νηστεύεται το λάδι εκτός του Σαββάτου και της Κυριακής, ενώ στη γιορτή της Μεταμόρφωσης καταλύεται το ψάρι . Ανήμερα της εορτής της Κοιμήσεως της Θεοτόκου καταλύονται τα πάντα, εκτός και αν η εορτή πέσει σε Τετάρτη ή Παρασκευή, οπότε καταλύεται μόνο το ψάρι.Τις ημέρες της νηστείας του Δεκαπενταύγουστου ψάλλονται τις απογευματινές ώρες στις εκκλησίες (εκτός Κυριακής), εναλλάξ, ο «Μικρός και ο Μέγας Παρακλητικός Κανών στην «Υπεραγίαν Θεοτόκον», οι λεγόμενες «Παρακλήσεις».
 |
| H Κοίμηση της Θεοτόκου, ψηφιδωτό από τη Μονή της Χώρας στην Κωνσταντινούπολη |
Η Κοίμηση της Θεοτόκου εορτάζεται σε όλους τους ελληνικούς τόπους, ξεχωρίζουν όμως τα αιγαιοπελαγίτικα προσκυνήματα της Παναγίας, ανάμεσα στα οποία διακεκριμένη θέση κατέχουν η θαυματουργή Παναγία της Τήνου, η Εκατονταπυλιανή της Πάρου, η Παναγία της Αγιάσου και η Παναγία της Πέτρας στην Λέσβο, η Παναγία του Κύκκου της Κύπρου και η Παναγία η Σπηλιανή στην Νίσυρο .
Κοντά σ’ αυτά το παλλάδιο των Ποντίων, η Παναγία η Σουμελά στο Βέρμιο, η Εικοσιφοίνισσα του Παγγαίου, αλλά και οι Παναγίες στο Καταφύγι Κοζάνης, στην Σιάτιστα, στην Βλάστη και στην Σαμαρίνα .Μόνο στον ελλαδικό χώρο, περίπου εκατόν είκοσι είναι τα μοναστήρια τα αφιερωμένα στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Πολλές και ποιητικότατες είναι οι επωνυμίες που ο λαός μας έχει αφιερώσει στην Παναγία. Αξίζει ίσως εδώ να αναφερθεί ότι στη Παναγία στο Μαρκόπουλο της Κεφαλονιάς, εμφανίζονται, κάθε Δεκαπενταύγουστο, τα ιδιόμορφα φιδάκια της Παναγίας, άκακα και ευλογημένα, που εξαφανίζονται μέρες μετά την γιορτή, για να επανέλθουν τον επόμενο χρόνο
Στα ερείπια του παλιού καμπαναριού της εκκλησίας που είναι αφιερωμένη στην Παναγιά και στην εκκλησία του ορεινού χωριού Αργίνια εμφανίζονται κάθε καλοκαίρι από τις 6 Αυγούστου μικρά φιδάκια, τα οποία σιγά - σιγά γεμίζουν το εσωτερικό της εκκλησίας. Αυτό συμβαίνει μέχρι και τις 15 Αυγούστου όπου μυστηριωδώς εξαφανίζονται. Τα φιδάκια αυτά είναι εντελώς ακίνδυνα και μη δηλητηριώδη. Οι πιστοί συνηθίζουν να τα παίρνουν στο χέρι και να τα παρατηρούν. Χαρακτηριστικό τους είναι ο σταυρός που έχουν στο κεφάλι τους και στην άκρη της λεπτής γλώσσας τους.
Τις ημέρες αυτές, 6 - 15 Αυγούστου οι πιστοί που παραθερίζουν στο νησί σπεύδουν να δουν από κοντά τα φιδάκια της Παναγιάς. Σύμφωνα με τη φυσική εξήγηση του περίεργου αυτού φαινομένου πρόκειται για μια σπάνια ράτσα φιδιών που αναπαράγεται σ’ αυτήν την περιοχή. Το κλίμα, ο τόπος αλλά και η συμπεριφορά των ανθρώπων ευνοούν την
αναπαραγωγή τους. Η εμφάνισή τους λοιπόν, αλλά και η εξαφάνισή τους, έχει να κάνει με την εποχή της αναπαραγωγής τους .Το φαινόμενο αποδίδεται στο δυνατό ήχο της καμπάνα που αναστατώνει τα φιδάκια και βγαίνουν από τις φωλιές τους.
Αμέτρητες να είναι οι προσωνυμίες που αποδίδονται στο πρόσωπό της: Ελεούσα, Μεγαλόχαρη και Φανερωμένη, Χρυσοσπηλιώτισσα, Παντάνασσα και Κεχαριτωμένη είναι μερικές μόνο από τις χαρακτηριστικές δοξασιολογίες που έχουν αποδοθεί στην Παναγία. Ανήμερα στη γιορτή της, καθώς και τα εννιάμερά της, στις 23 Αυγούστου, γίνονται «γιορτές και πανηγύρια» παντού.
Σύμφωνα με τη λαογράφο Ελένη Ψυχογιού: «Τα πανηγύρια της Παναγίας τελούνται παραδοσιακά στο απόγειο του καλοκαιριού, όταν έχει ολοκληρωθεί ο παραγωγικός κύκλος, αφήνοντας στους ανθρώπους χρόνο σχόλης και προσόδους για να καταναλώσουν σε μια “τελετουργική σπατάλη”… Πέρα από εκδηλώσεις πίστης, τα πανηγύρια αποτελούν συλλογικά πολυσύνθετα και ύψιστης σημασίας επικοινωνιακά γεγονότα, που λειτουργούν ως θεμέλια πολιτισμού για τις ανθρώπινες κοινότητες ακόμη και στις μέρες μας, με όποια μορφή επιτελούνται κατά τόπους».
Σε πολλές περιοχές της πατρίδας μας γίνονται και σήμερα τελετουργικές ζωοθυσίες (κουρμπάνια) για την εορτή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, από τα σφάγια των οποίων συχνά παρασκευάζεται φαγητό, που διανέμεται στους προσκυνητές . Στους Λειψούς η ζωντανή παρουσία της Παναγίας εκδηλώνεται με το άνθισμα μικρών άσπρων κρίνων, από ξερά κλωνάρια που είναι τοποθετημένα μέσα στην εικόνα της, και τα οποία θαυματουργικά ανθίζουν μία φορά τον χρόνο, κατά την αυγουστιάτικη πανήγυρη. Όπως σημειώνει ο Γ. Α. Μέγας, την ημέρα αυτή συνήθιζαν να συνάπτουν συμφωνίες οι τσελιγκάδες με τους πιστικούς, ενώ εθιμικά καθιερωμένη ήταν η αργία και το «απολυσιό», η ελεύθερη δηλαδή είσοδος σε αμπέλια και κήπους . Οι πανηγυρικές λατρευτικές εκδηλώσεις συνεχίζονταν και κατά την απόδοση της εορτής, που ο λαός ονομάζει «Εννιάμερα της Παναγίας» - 23 Αυγούστου, μεταφέροντας στον κόσμο των αγίων έθιμα και συνήθειες της δικής του εθιμοταξίας.
Με επίκεντρο την Παναγία της Τήνου , την Παναγία του Σουμελά και την Εκατονταπυλιανή της Πάρου εορτάζεται πανελλαδικά η Κοίμηση της Θεοτόκου.
Η Παναγία της Τήνου – Ευαγγελίστρια των Ελλήνων – ο τορπιλισμός της Έλλης
Βρέθηκε στην Τήνο 30 Ιανουαρίου του 1823 στην ιστορική Μονή της ¨Κυράς των Αγγέλων» στο Κεχροβούνι μετά από όραμα της μοναχής Πελαγίας. Με βασιλικό Διάταγμα του 1836 καθιερώθηκε ο εορτασμός στην Παναγία τη Τήνου να είναι 8ήμερος , μέχρι τα εννιάμερα της Παναγίας 23 Αυγούστου. Η ιστορία της Τήνου και της Θεοτόκου είναι συνυφασμένη με τις περιπέτειες του Ελληνισμού εδώ και χίλια χρόνια.
Το 1204 οι υποκινητές της 4ης σταυροφορίας Ενετοί πήραν την Τήνο ως αποκλειστική δική τους κτήση τα δε άλλα νησιά τα άφησαν να τα πάρει όποιος Λατίνος είχε χρήματα και δυνατότητα να ναυλώνει και να εξοπλίζει πλοία. Από το 1207 και για 4 αιώνες βασίλευαν στο Αρχιπέλαγος οι λεγόμενοι «Δούκες του Αρχιπελάγους» μέχρι που το 1537 κατέκτησε για τα νησιά ένας ελληνικής καταγωγής πειρατής ο Χαϊρεντίν Βαρβαρόσσα για λογαριασμό των Τούρκων , από τους οποίους ανταμείφθηκε με τον τίτλο του Καπουδάν Πασσά. Στους Ναούς κατά την ενετοκρατία η πρωτοκαθεδρία ανήκε στους καθολικούς , οι ορθόδοξοι απλώς είχαν δικαίωμα ύπαρξης . Η Βενετία υποβοήθησε από το 1661 την εγκατάσταση στη Τήνο του Τάγματος των Ιησουητών μοναχών και προσπάθησαν να προωθήσουν από το 1763 πρόγραμμα να γράφεται η ελληνική γλώσσα με λατινικούς χαρακτήρες.Το 15πενταύγουστο του 1940 στο ιερό νησί της Παναγιάς πλήθος προσκυνητών μπορούσε να έχανε τη ζωή του όταν στο ελλιμενισμένο για την εορτή της καταδρομικό Έλλη τορπιλίστηκε από τρεις τορπίλες που εκσφενδονίστηκαν από ιταλικό υποβρύχιο και βυθίστηκε αύτανδρο . Έκτοτε πάντα αποτίουμε φόρο τιμής στη μνήμη των νεκρών της άνανδρης εισβολής.
Παναγιά του Σουμελά
Αυτή είναι σύμβολο της ποντιακής πίστης , η πρώτη ονομασία της ήταν Αθηνιώτισσα. Και αγιογραφήθηκε από Ευαγγελιστή Λουκά και μετά το θάνατό του μεταφέρθηκε από τον μαθητή του Ανανία στην Αθήνα και τοποθετήθηκε σε περικαλλή ναό της Παναγίας, που αρχικά ονομάστηκε Αθηνιώτισσα. Στα τέλη του 4ου αιώνα [380-360 μ.Χ.] η Παναγία η Αθηνιώτισσα εμφανίστηκε ως όραμα στους μοναχούς Βαρνάβα και Σωφρόνιο στην Αθήνα και τους κάλεσε στην εκκλησία όπου είδαν την εικόνα να σηκώνεται από το προσκυνητάρι να βγαίνει από το παράθυρο και αν πετάει προς τον ουρανό , ενώ άκουγαν την Παναγάι να τους λέει ότι «Πηγαίνω στην Ανατολή. Προπορεύομαι στο όρος Μελά. Ακολουθήστε με..» Οι μοναχοί την ακολούθησαν και όπου στάθηκε κτίστηκε μεγάλος Ναός και Μονή και η εικόνα πήρε την ονομασία Σουμελά από τη φράση «στου Μελά.
Ο Ναός της Παναγίας της Εκατονταπυλιανής της Πάρου
Σύμφωνα με τη παράδοση έχει ενενήντα εννέα φανερές πόρτες , ενώ η εκατοστή είναι κλειστή και δεν φαίνεται και θα φανεί όταν οι Έλληνες πάρουν τη Πόλη. Είναι από τα πλέον σπουδαία και καλοδιατηρημένα μνημεία και σύμφωνα με την παράδοση έγινε μετά από τάμα της Αγίας Ελένης που σταμάτησε λόγω θαλασσοταραχής το πλοίο στη Πάρο όταν πήγαινε στους Αγίους Τόπους για να βρει τον τίμιο Σταυρό και έταξε να κτίσει μεγαλοπρεπή εκκλησία αφιερωμένη στη κοίμηση της Παναγίας. Η παράδοση λέει ότι το τάμα της πραγματοποίησε ο γιος της ο Βέγας Κωνσταντίνος γύρω στον 4ο αιώνα κτίζοντας μια τρίκλιτη Βασιλική. Επί εποχής του Αυτοκράτορα Ιουστινιανού (6ος αιώνας) ο ναός αυτός ανακαινίσθηκε με τροποποιήσεις των παλαιοχριστιανικών τμημάτων και ανακατασκευές , αφαιρέθηκε η παλαιά σκεπή και προστέθηκε τρούλος με ημιθόλια. Κατά την παράδοση τις μετατροπές αυτές έκανε μαθητής του αρχιτέκτονα της Αγίας Σοφιάς που ξεπέρασε σε τέχνη και τον δάσκαλό του.
Τράπεζα Πειραιώς:
