Χριστούγεννα

Τοιχογραφία Φ.Κόντογλου,
παρεκκλήσιο Οικ.Πεσμαζόγλου Κηφισιά

Χριστούγεννα είναι η πιο σημαντική από τις ακίνητες εορτές της Ορθοδόξου Εκκλησίας και η οποία έχει προεόρτιο και μεθεόρτιο  περίοδο . Όλες τις σχετικές διατάξεις γι’ αυτές τις ακολουθίες τις βρίσκουμε στο Τυπικό της Εκκλησίας.                                    
Η Δυτική Εκκλησία  τα  Χριστούγεννα τα εορτάζει με μεγαλύτερη  λαμπρότητα από  εκείνη της Ανάστασης, σε αντίθεση με την Ανατολική Εκκλησία.  Οι ορθόδοξοι χριστιανοί προετοιμάζονται 40 ημέρες νηστεύοντας  για να γιορτάσουν τη γέννηση του θεανθρώπου. Από  την παραμονή των Χριστουγέννων 24 Δεκεμβρίου  μέχρι τα Θεοφάνια 6 Ιανουαρίου , η περίοδος αυτή μεταξύ  των δυο δεσποτικών εορτών,  έχει  επικρατήσει  να λέγεται  «Αγιον Δωδεκαήμερον»   ή Δωδεκάμερο.  Στο χρονικό αυτό διάστημα γιορτάζουμε  3 μεγάλες γιορτές  που έχουν πάντα σχέση με τον Χριστό: Χριστούγεννα, Πρωτοχρονιά και Θεοφάνια ή Φώτα όπως συνηθίζουμε να λέμε .  Αυτή η περίοδος επειδή συνδέει τις δυο μεγάλες εορτές της «Επιφανείς του Χριστού», δηλαδή Χριστούγεννα και Φώτα  απηχεί  τον αναμφισβήτητο  σύνδεσμό τους  , αλλά και τον παλιό   συνεορτασμό  τους .
Η κατά σάρκα γέννηση του Χριστού , η μητρόπολη όλων των εορτών , είναι πολύ παλαιά. Στους 4 αιώνες πρώτους οι δυο γιορτές συνεορτάζονταν , δηλαδή η Γέννηση και Θεοφάνια,  γιατί ούτε στην Π. Διαθήκη, αλλά ούτε και στη Καινή  Διαθήκη  αναφέρεται σαφώς πότε γεννήθηκε ο Χριστός . Στα μέσα περίπου του 4ου αιώνα, το 354  μ.Χ. επί εποχής Λιβερίου  επισκόπου Ρώμης  [352 – 366] καθορίστηκε  η εορτή  των Χριστουγέννων  η 25η   Δεκεμβρίου ως συμβολική ημερομηνία γέννησης  του Χριστού [όχι πραγματική] ,μετά από συζητήσεις  και αντιρρήσεις , και αυτό γιατί στο μεν νέο Ιουλιανό ημερολόγιο η ημερομηνία συνδέεται με το φαινόμενο του χειμερινού ηλιοστασίου  και την ημέρα εκείνη οι μεν  οι Ρωμαίοι γιόρταζαν τα Σατουρνάλια προς τιμήν του Κρόνου [Σατούρνους]-΄Ήλιου και οι δε οπαδοί του Περσικού θεού Μίθρα  γιόρταζαν την γέννηση του «αήττητου θεού Ήλιου» , την λατρεία του οποίου οι Ρωμαίοι είχαν φέρει  μαζί τους στη Ρώμη , όπως έφερναν και άλλες λατρείες  θεών επιστρέφοντας  από πολέμους στην Ανατολή. Ο Μίθρας  ήταν δημοφιλής και λατρευόταν  σαν θεός του φωτός , του ήλιου  που μάχεται και διώχνει το σκοτάδι  και η γενέθλια γιορτή του είχε συνδυαστεί με την χειμερινή τροπή του Ήλιου. Την ημέρα  του χειμερινού ηλιοστασίου ο ήλιος διαγράφει τον τροπικό κύκλο του Αιγόκερου στο νότιο ημισφαίριο του Ουρανού  και τότε ακριβώς  έχουμε στη γη την μεγαλύτερη νύχτα και την μικρότερη ημέρα  αμέσως μετά η νύχτα αρχίζει να μικραίνει και να δίνει τη θέση της στην ημέρα , στο φως , στη ζωή.Αυτή η ημέρα για τους Ρωμαίους ήταν ημέρα χαράς και αγαλλίασης , επειδή έφευγαν τα σκοτάδια και ερχόταν το φως . Η γιορτή [ Ντίες Νατάλις Σολις Ινβίκτι]  ήταν τόσο αγαπητή και ιδιαίτερα διαδεδομένη , ώστε οι συμβουλές των πατέρων της εκκλησίας δεν κατάφερναν να μειώσουν την συμμετοχή των πρώτων χριστιανών σ’ αυτές τις εορταστικές εκδηλώσεις.

Στην ιερά Μονή του Οσίου Λουκά στη Βοιωτία συναντάμε μια από τις ευγενέστερες
 βυζαντινές απεικονίσεις  της Γέννησης με τεχνοτροπία  ψηφιδωτού.

Έτσι η εκκλησία σοφά αντέταξε την γέννηση του Χριστού που σαρκώθηκε και γεννήθηκε από την Αειπάρθενο Μαρία , την γέννηση του αληθινού  φωτός , του νοητού ήλιου της δικαιοσύνης , και «ανέτειλε τω κόσμω το φως ο της γνώσεως » που φώτισε τους « εν σκότει και σκιά θανάτου καθημένους».  Επίσης γι’ αυτό τα Χριστούγεννα ψάλλουμε ευλαβικά : «σε  προσκυνείν τον Ήλιον της Δικαιοσύνης και σε δοξάζειν εξ ύψους Ανατολής». Ο συμβολισμός  αυτός αγκαλιάστηκε από τον κόσμο , ώστε σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα η εορτή των Χριστουγέννων καθιερώθηκε πρώτα στη Δύση και στη συνέχεια στην Ανατολή , με πρώτη αρχή από την εκκλησία της Καισαρείας της Καππαδοκίας από τον Μέγα Βασίλειο, όπου σώζεται ομιλία του Αγίου  γύρω στα 376 μ.Χ .που αναφέρεται «εις την αγίαν του Χριστού Γέννησην» . Κατόπιν από την εκκλησία της Αντιοχείας όπου αν και πρεσβύτερος ακόμη  ο Ιωάννης  ο Χρυσόστομος το έτος 386 μ.Χ. στο πανηγυρικό του λόγο έλεγε : «ούπω δέκατον εστίν έτος εξ ού δηλή και γνώριμος ημίν αύτη η ημέρα γεγένηται»  Στην Κωνσταντινούπολη εισηγητής  της εορτής έγινε ο άγιος Γρηγόριος  Θεολόγος  μεταξύ 379 και 385 μ.Χ. Και περίπου κατά το 431 καθιερώθηκε και η εορτή στα Ιεροσόλυμα. Στα χρόνια του Ιουστινιανού σ’ ολόκληρη την Ανατολή εκτός από τη Αρμενία όπου και σήμερα γιορτάζει τις 2 γιορτές μαζί στις 6 Ιανουαρίου και παραμένει πιστή στα έθιμα των πρώτων χριστιανικών χρόνων .

Η μοναδικής αξίας επιτοίχια Γέννηση του Χριστού στη Μονή Δαφνίου . 11ο χλμ από το κέντρο των Αθηνών στο Χαϊδάρι  

Ο Ευαγγελιστής Ματθαίος μας αναφέρει για τους τρεις Μάγους από την Ανατολή που καθοδηγούμενοι από τον αστέρα ήρθαν και προσκύνησαν τον νεογέννητο Σωτήρα στη Φάτνη , στη Βηθλεέμ. Ο Ματθαίος δεν μας αναφέρει ρητώς από που ήρθαν και έτσι άλλοι λένε ότι πατρίδα τους είναι Αραβία, άλλοι ότι ήταν Χαλδαίοι , και άλλοι αποδεχόμενοι παλαιούς ερμηνευτές θεωρούν ότι ήρθαν από την Περσία. Επικράτησε  η άποψη ότι ήταν τρεις ,αντίστοιχος αριθμός με τα προσφερθέντα δώρα. Τον χρυσό που συμβολίζει την βασιλική ιδιότητα του Χριστού, που σύμφωνα με την παράδοση αναφερόταν η έλευση του μέλλοντος Βασιλέως, ο λίβανος ή λιβανωτός  αναφερόταν στην οφειλόμενη λατρεία προς τον Θεό και η σμύρνα που υποδήλωνε την σταυρική εξιλαστήρια θυσία του Χριστού.
Τους Μάγοι σε μεταγενέστερες παραδόσεις τους θεωρούσαν βασιλείς και γι’ αυτό η θρησκευτική τέχνη από τον 8ο αιώνα  τους απεικονίζει ως βασιλείς. Σε χειρόγραφα του 7ου και  8ου αιώνα που βρίσκονται στη βιβλιοθήκη των Παρισίων τα αναφερόμενα ονόματά τους είναι Βιθισαρέα,  Μελχιώρ,  Γεθασπώ. Σήμερα έχουν επικρατήσει τα ονόματα που έχουν παραδοθεί από τους συγγραφείς του 9ου αιώνα μ.Χ : Κασπάρ, Μελχιόρ, Βαλτάσαρ.Στην Ορθόδοξη  Εκκλησία  έχει καθιερωθεί η εορτή της Προσκυνήσεως των Μάγων μαζί με την γέννηση του Σωτήρος  Χριστού στις 25 Δεκεμβρίου, σε αντίθεση με την  Καθολική Εκκλησία που έχει καθιερώσει να εορτάζεται η ανάμνηση της επίσκεψης των Μάγων  μαζί με την βάπτιση και το θαύμα στην Κανά στις 6 Ιανουαρίου.
Πάντα κατά τη παράδοση  τα οστά των Μάγων μετεφέρθησαν από την Αγία Ελένη στην Κωνσταντινούπολη  και από εκεί στο Μιλάνο της Ιταλίας , στη συνέχεια στην Κολωνία της Γερμανίας όπου, κατά τον 13ο αιώνα μ.Χ. σε ένδειξη ευχαριστίας για την θεία χάρη που δέχθηκαν οι Μάγοι ανηγέρθη εκεί ο ονομαστός γοτθικού ρυθμού μητροπολιτικός ναός της Κολωνίας .

Δαμασκηνός, «H Προσκύνηση των Μάγων», 16ος αι.

Τα «Τίμια Δώρα» που πρόσφεραν οι Μάγοι στον Ιησού η ίδια η Παναγία κατά την παράδοση τα παρέδωσε στην Εκκλησία των Ιεροσολύμων ,πριν από την Κοίμησή της όπου παρέμεινα μέχρι το 400 μ.Χ. Ο βυζαντινός Αυτοκράτορας Αρκάδιος τα μετέφερε στην Κωνσταντινούπολη όπου και παρέμειναν μέχρι το 1204 , οπότε η Κωνσταντινούπολη κατελήφθη από τους Φράγκους . Στή συνέχεια καί για ἑξήντα περίπου χρόνια μεταφέρθηκαν, για λόγους ἀσφαλείας, μαζί με άλλα κειμήλια καί θησαυρούς στή Νίκαια της Βιθυνίας, την προσωρινή πρωτεύουσα του Βυζαντίου. Μετά την ἀποχώρησι των σταυροφόρων, ἐπί αὐτοκράτορος Μιχαήλ Παλαιολόγου, ἐπεστράφησαν στην Κωνσταντινούπολη, όπου παρέμειναν μέχρι της ὑποδουλώσεώς της στους Τούρκους το 1453.. Τα ¨Τίμια Δώρα τα έσωσε η μητριά του Μωάμεθ  Μάρα ή Μάρω , η οποία ήταν χριστιανή και κόρη του Σέρβου Ηγεμόνα Γεωργίου Βράγκοβιτς [1425 –1456]  , αλλά και σύζυγος του Σουλτάνου Μουράτ του Β΄. 

Η Μάρα όταν περιήλθαν τα Δώρα των Μάγων στη κυριότητά της αποφάσισε να τα δωρίσει στην Μονή του Αγίου Παύλου στο Άγιον Όρος , η οποία κατά την παράδοση ιδρύθηκε στα τέλη του 8ου ή αρχές 9ου αιώνα  και είναι αφιερωμένη την Υπαπαντή του Σωτήρα. Η Μονή είχε πολλές περιπέτειες, αλλά από το 1370 που την φροντίζουν δυο επιφανείς Σέρβοι μοναχοί, ο Γεράσιμος Ραδώνιαν   και ο Αντώνιος Παγάσης η Μονή ανέλαβε και μετά με τις σοβαρές δωρεές σε χρήματα και κτήματα από τον αδερφό του Γεράσιμου τον Ραδισλάβο  Σαμπία το 1405 , Ιωάννη Ζ΄ Παλαιολόγο , δεσπότη της Θεσσαλονίκης, 1406, τον ηγεμόνα της Σερβίας  Γεώργιο Βράγκοβιτς , και την κόρη του Μάρα .

  Η Μάρα  αποφάσισε να μεταφέρει μόνη της τα Δώρα των Μάγων στη  Μονή του Αγίου Παύλου , αλλά κατά την παράδοση, όταν αποβιβάστηκε από το πλοίο και καθώς ετοιμαζότανε να  ανέβει  από την παραλία  προς την Μονή, που έχει απόσταση 1 χιλιόμετρο, άκουσε μια φωνή που την προέτρεψε να μην συνεχίσει τον δρόμο της να  μην παραβιάσει το Άβατο του Αγίου Όρους. Στο σημείο εκείνο ανεγέρθηκε Σταυρός ο οποίος σώζεται μέχρι τις μέρες μας και ονομάζεται «Σταυρός της Βασιλίσσης « και ένα μικρό εκκλησάκι. Τα Τίμια Δώρα είναι 28 πλακίδια μήκους 7 και πλάτους 5 εκατοστών περίπου διαφόρων σχημάτων που φέρουν καλλιτεχνικά σχέδια. Τα δε, λίβανος και σμύρνα είναι περίπου εξήντα σφαιρίδια, ανακατεμένα μεταξύ τους, και μεγέθους όσο μια ελιά. Είναι θαυματουργά και αναδίδουν συνεχώς μια ευωδία.  Το σουλτανικό έγγραφο με τις σχετικές πληροφορίες παραδόσεως των Τιμίων Δώρων φυλάσσεται στο ἀρχεῖο της Μονής του Ἁγίου Παύλου.

 Παραχώρησε δε στη Μονή ένα κτήμα που είχε υπό τον κατοχή της στις Σέρρες, ένα άλλο στον Πρόβλακα και 1000 δουκάτα.  Έκτοτε την προστασία της Μονής ανέλαβαν οι ηγεμόνες των παραδουνάβιων χωρών  Ρουμάνοι και  Έλληνες με πρώτο τον Στέφανο τον Μέγα.  Κατά την διάρκεια της ελληνικής επανάστασης η Μονή ερημώθηκε  και κατά το 1839  με πρώτο ηγούμενο τον Στέφανο  Διονυσάτη έγινε κοινοβιακή Μονή με Έλληνες Μοναχούς . Χαρακτηριστικό  είναι ότι το καθολικό είναι εξ ολοκλήρου μαρμάρινο και ο μοναδικός ναός στο Άγιον Όρος έτσι δομημένος.