Παναγία Χοζοβιώτισσα στην Αμοργό

Δεκαπενταύγουστος η κορυφαία εορτή , το Πάσχα του καλοκαιριού η εκκλησία μας εορτάζει την κοίμηση της Θεοτόκου. Σε κάθε γωνιά της Ελλάδας υπάρχει και μια εκκλησία αφιερωμένη  στη μητέρα όλων μας την Παναγιά.

Ο μήνας  Αύγουστος είναι αφιερωμένος στην Παναγία που παρηγορεί και εμψυχώνει όποιον αναζητά τη βοήθεια της. Ανάμεσα στις πάμπολλες εκκλησίες και ξωκλήσια  κάθε μια με το δικό της χρώμα  αφιερωμένες στη μνήμη της είναι και το αιγαιοπελαγίτικο  μοναστήρι της Παναγίας της Χοζοβιώτισσας που βρίσκεται στο νησί των Κυκλάδων την Αμοργό που πήρε το όνομα της από το φυτό αμοργίς - ένα είδος λιναριού από το οποίο φτιάχνονται οι "άλικοι αμοργίδες" (χιτώνες της Αμοργού).
Το μοναστήρι της Παναγιάς της  Χοζοβιώτισσας βρίσκεται 260 μέτρα από τη θάλασσα. Είναι κτισμένο στην πιο απόκρημνη πλαγιά του Προφήτη Ηλία, ανάμεσα σε απότομους και απειλητικούς βράχους από ασβεστόλιθο ( ηλικίας 250 εκ. χρόνων)  και είναι ορατό μόνον από το απέραντο πέλαγος. Το κτίριο εσωτερικά με τον περίπλοκο και δαιδαλώδες και  αποτελείται από 8 επίπεδα - "ορόφους" και δεν συναντώνται σχεδόν σε κανένα σημείο. Στενές πέτρινες σκάλες κτιστές ή και λαξευμένες στο βράχο οδηγούν στους 8 ορόφους. Το κτίριο εκτείνεται σε μήκος 40 μέτρα και το πλάτος του δεν ξεπερνά τα 5 μέτρα. Ο περίπλοκος δαιδαλώδης εσωτερικός χώρος χαρακτηρίζεται από καμάρες, τόξα, βυζαντινής τεχνοτροπίας ή από οξυκόρυφα της εποχής της Ενετοκρατίας [1296 - 1537] κτισμένα με πωρόλιθο από τη Μήλο ή από πέτρες , ξυλοδόκορα και ξυλοδεσιές. Τα κελλιά των μοναχών , οι φούρνοι, τα μαγειρεία, οι αποθήκες τα πατητήρια, οι στέρνες , τα πηγάδια καθώς και η τράπεζα είναι σφηνωμένα μέσα στο φυσικό βράχο  Το όλο οικοδόμημα είναι λειτουργικό και είναι εξαιρετικό δείγμα της ανώνυμης λαϊκής αρχιτεκτονικής

Σημαντικό υλικό τεκμήριο για ιστορία ίδρυσης της Μονής αποτελεί το ασημένιο ενεπίγραφο εξαπτέρυγο που αναφέρει ότι "ανεκενίσθη παρ' Αλεξίου βασιλέως του μεγάλου Κομνηνού", του Αυτοκράτορος του Βυζαντίου Αλεξίου Α΄  Κομνηνού [1081 -118].

Στο μικρό καμαροσκέπαστο εκκλησάκι βρίσκονται και οι ζωντανές μαρτυρίες της τοπικής προφορικής παράδοσης ότι η εικόνα της Παναγίας έχει έρθει από τα Χόζοβα [η Χόζοβο] της Παλαιστίνης ,σήμερα στην περιοχή Wadi Quilt της Ιεριχούς, όπου  βάσει γραπτών μαρτυριών των βυζαντινών χρόνων υπήρχαν πολύ σημαντικά ορθόδοξα  μοναστήρια από τους πρώτους χριστιανικούς χρόνους.

Οι δυο ενεπίγραφες εικόνες της Παναγίας της Χοζοβιώτισσας η ΧΩΖΟΒΙΤΙCΑΣ, καθώς και η σιδερένια σμίλη του αρχιμάστορα είναι ζωντανό σημάδι της διήγησης "για την ακριβή θέση που όρισε η Παναγία να κτιστεί ο ναός της".

Στα χρόνια της εικονομαχίας 8ο και 9ο αιώνα ορίζεται από την τοπική προφορική ζωντανή μέχρι σήμερα διήγηση ότι "δια θαλάσσης, με θαυματουργό τρόπο, έλευση της εικόνας της Παναγίας στον ορμίσκο της Αγίας Άννας", κοντά ση Μονή.

Ο συσχετισμός των αφηγήσεων με τις πληροφορίες των βυζαντινών χρονογράφων , ιδιαίτερα του Θεοφάνους, αλλά και η συνεξέταση των ιστορικών γεγονότων, των αναταραχών, στο γεωγραφικό χώρο της Μεσογείου και της Παλαιστίνης  καθώς και των μεταγενέστερων γραπτών μαρτυριών που παραδίδουν οι Κώδικες και τα πατριαρχικά Σιγίλλια της Μονής , τοποθετούν τη χρονολόγηση του πρώτου κτιριακού πυρήνα στον 9ο αιώνα ήτοι στα χρόνια άφιξης της εικόνας.

Πατριαρχικές επιστολές του 1088 που ανάγονται στη πρώτη "βασιλικήν χρυσόβουλλον γραφήν" , η οποία εκχωρούσε σταυροπηγιακά δικαιώματα στη Μονή συνδέουν τη Μονή με τον αυτοκράτορα Αλέξιο Α΄Κομνηνό  όπως ήδη προαναφέραμε.

Κατά την παράδοση λέγεται ότι η εικόνα έφτασε από τους Αγίους Τόπους  θαυματουργικά ή με μοναχούς  μέσω Κύπρου , κατά τους χρόνους της εικονομαχίας και αυτό συσχετίζεται με το ότι ο Όσιος Γεώργιος ο Χοζεβότης καταγόταν από την Κύπρο και έζησε σε εποχή  που δεν ήταν μακριά από την εποχή της εικονομαχίας.

Υπάρχει  επομένως η εκδοχή ότι η εικόνα της Παναγίας ξεκίνησε από το Μοναστήρι της Παναγίας στο Χοζεβά , όπου ισχυρή προσωπικότητα είχε αναδειχθή ο Όσιος Γεώργιος εκ Κύπρου και χριστιανοί - μοναχοί και λαϊκοί- καταδιωκόμενοι από τους εικονομάχους έφεραν την εικόνα στην Αμοργό και πιθανότατα μαζί τους να ήταν και Γαβαλάδες , των οποίων η παρουσία είναι πολυπληθής και το επώνυμο αυτό το συναντάμε στο Αιγαίο πριν από την Φραγκοκρατία. Υπάρχουν ερευνητές που συνδέουν το επώνυμο Γαβαλάς με τη πόλη Γάβαλα της Συρίας , περιοχή που βρίσκεται κοντά στους Αγίους Τόπους.

Αν η προφορική παράδοση είναι έτσι όπως έχει φθάσει μέχρι και τις ημέρες μας ότι δηλαδή η εικόνα της Παναγίας έφτασε  στο μοναστήρι της Αμοργού  τον καιρό της εικονομαχίας [πριν 1200 - 1300 χρόνια] πρέπει να θεωρούμε  ότι είναι μια από τις αρχαιότερες εικόνες  της Ελλάδας. Κτά συνέπεια και το μοναστήρι είναι ένα από τα αρχαιότερα ακόμα και από αυτές τις μονές του Αγίου Όρους, οι οποίες ιδρύθηκαν τον 10ο αιώνα και φυσικά το αρχαιότερο μοναστήρι των Κυκλάδων.

Εφ' όσον παραμένει ισχυρή η εκδοχή ότι η εικόνα ήρθε μέσω Κύπρου στο νησί πριν το              900 μ.Χ. ιδρύθηκε μονή  που φαίνεται σε διάφορα παλαιά έγγραφα με τις ονομασίες "Μονή των Σκαλών" και "Νέα Μονή". Η σημερινή μορφή της Μονής  ανάγεται περί τα τέλη του 11ου αιώνα ,από τον αυτοκράτορα Αλέξιο Κομνηνό και πιθανόν οι φάσεις ίδρυσης και ανακαίνισης της Παναγίας της Χοζοβιώτισσα ς να συνοδεύτηκε και με εγκατάσταση βυζαντινών οικογενειών στο νησί, τα επώνυμα τους εξακολουθούν να υφίστανται και σήμερα στην Αμοργό.

Από το 1978  εκτίθενται σε δυο βραχοσκεπή στενόμακρα κελλιά τα πιο σημαντικά κειμήλια της Μονής : Χειρόγραφα γραμμένα σε περγαμηνή και χαρτί, Σιγίλλια και έντυπα Ευαγγέλια . Κώδικες σε μεμβράνη [περγαμηνή] χρονολογούμενα από τον 10ο αιώνα μέχρι και τον πρώιμο 15ο αιώνα, οι χάρτινοι  ανάγοντα στους Βυζαντινούς και μεταβυζαντινούς χρόνους (13ος - 19ος αιώνες)

Επίσης εκτίθενται  σημαντικά δείγματα κεντητικής τέχνης, όπως λειτουργικά  άμφια, χρυσούφαντα, μερικά εκ των οποίων είναι στολισμένα με μαργαριτάρια, πούλιες και πετράδια, άλλα κεντημένα με χρυσοκλωστή και αργυρόνημα, τα περισσότερα  είναι του 18ου αιώνα 

Ακόμα εκτίθενται εξαρτήματα της βαρύτιμης αμφίεσης των αρχιερέων , όπως περίτεχνα δουλεμένες πόρπες για τη στήριξη της ιερατικής ζώνης, έργα διαφόρων εργαστηρίων αργυροχοΐκης  τέχνης του 18ου και 19ου αιώνα. εγκόλπια, σταυροί κλπ. Πολύτιμα εκκλησιαστικά σκεύη , σταυροί αγιασμού, ποτήρια μεταλήψεως δίσκοι για το πρόσφορο και το αντίδωρο , κηροπήγια, καντήλια θυμιατήρια κλπ.