Η οριοθέτηση των μικρών παιδιών

Η οριοθέτηση των παιδιών ξεκινά από το πού εμείς οι ίδιοι βάζουμε τα όριά μας. Απαραίτητη προϋπόθεση για να βάλουμε όρια στους άλλους είναι να βάλουμε καταρχήν όρια σε μας. Είναι πιο εύκολο να καταλάβουμε ότι τα παιδιά παραβιάζουν τα δικά μας όρια, παρά εμείς τα δικά τους.

Βοηθάει πολύ να μιλάμε για τον εαυτό μας, τις προσωπικές μας δυσκολίες και τα συναισθήματα, γιατί έτσι μπορούμε ευκολότερα να θέσουμε με ευκρίνεια τα δικά μας όρια και να αποφεύγουμε  με αυτόν τον τρόπο άγονες αντιπαραθέσεις με το παιδί μας. Χρειάζεται να έχουμε όρια και να έχουμε κοινωνικοποιηθεί και εμείς ως γονείς έως ένα βαθμό, μιας και τα παιδιά κατανοούν ευκολότερα το τι είμαστε και πως λειτουργούμε, παρά το τι λέμε. Η ταύτιση των παιδιών με εμάς μετράει περισσότερο από κάθε νουθεσία και συμβουλή που μπορεί να δώσουμε σε αυτά.

Για να μάθουν τα παιδιά να συμβιώνουν ικανοποιητικά με το περιβάλλον τους και να προστατεύουν τον εαυτό τους, χρειάζεται από πολύ νωρίς να μάθουν να ακολουθούν κανόνες, να τηρούν όρια και να ελέγχουν την συμπεριφορά τους.

Τα όρια είναι απαραίτητο να τεθούν όσο πιο νωρίς γίνεται και αυτό γιατί πέρα από την αγάπη και τη στοργή μας,  χρειάζονται και αυτά για την υγιή ψυχοσωματική ανάπτυξη των παιδιών μας. Οι κανόνες αυτοί μπορεί να σχετίζονται με τον ύπνο, τη διατροφή, τα παιχνίδια, τις εξόδους, το ντύσιμο, τη μελέτη, τις αγορές, την τηλεόραση και φυσικά τις σχέσεις με τους άλλους.

Τα όρια συνεπώς είναι απαραίτητα γιατί ένα παιδί χωρίς όρια νιώθει δυστυχισμένο αποθαρρυμένο, ανασφαλές και συχνά εκδηλώνει προβλήματα στη συμπεριφορά του. Αυτό που πρέπει να αναφέρουμε σε αυτό το σημείο είναι το πόσο σημαντικός είναι ο τρόπος με τον οποίο οι γονείς ορίζουν, διατυπώνουν και επικοινωνούν τα όρια. Θα πρέπει να έχουμε υπόψη μας κάποια πράγματα όπως :

1. Το γεγονός ότι τα όρια δεν είναι ίδια για όλους, αλλά είναι διαφορετικά για κάθε παιδί και κάθε γονέα,
2. Τα όρια θα πρέπει να συμβαδίζουν με την εξέλιξη του παιδιού και να προσαρμόζονται στα χαρακτηριστικά της ηλικίας του. 
3. Τα παιδιά θα δεχτούν τα όρια μόνο όταν είναι σαφή και κατανοητά. 
4. Τα όρια είναι για να ξεπερνιούνται. Μεγαλώνω σημαίνει ξεπερνώ τα όρια μου και πάω για άλλα. Συνεπώς θα πρέπει να υπάρχει μία συνεχής εξέλιξη και αναπροσαρμογή των ορίων και να χαρακτηρίζονται από ευελιξία. 
5. Θα πρέπει να θυμόμαστε πως δεν είναι όλα τα θέματα το ίδιο σημαντικά. Θα πρέπει να ξεχωρίσουμε ποιά είναι προς διαπραγμάτευση και ποιά όχι. 
6. Τέλος, προτιμούμε να δίνουμε επιβράβευση σε επιθυμητές συμπεριφορές, αντί να τιμωρούμε τις μη επιθυμητές. Αλλά ακόμα και στην περίπτωση που η τιμωρία είναι αδύνατο να αποφευχθεί, τότε προτιμούμε να αποσύρουμε το παιδί από τη συγκεκριμένη δραστηριότητα, να το στείλουμε στο δωμάτιό του ή να του στερήσουμε μια βόλτα ή ένα καινούριο παιχνίδι που επιθυμεί. Και ας μην ξεχνάμε ότι η τιμωρία σε κάθε περίπτωση θα πρέπει να συνοδεύεται και από την σαφή και με απλά και κατανοητά λόγια, εξήγηση, και για ποιο λόγο τιμωρείται. 

Η συνέπεια και η σταθερότητα  στην εφαρμογή των κανόνων αυτών, αποτελεί την απαραίτητη προϋπόθεση για την ολοκληρωμένη και υγιή ανάπτυξη της προσωπικότητας του παιδιού, καθώς και την ομαλή λειτουργία ολόκληρου του οικογενειακού συστήματος. Το παιδί που μεγαλώνει σε ένα σταθερό περιβάλλον, με ξεκάθαρα και σαφή όρια στη συμπεριφορά του έχει πολύ περισσότερες πιθανότητες να έχει καλή σχολική επίδοση, αλλά και καλές κοινωνικές δεξιότητες, να μπορεί να είναι υπεύθυνο και να επιλύει προβλήματα, να μπορεί να διεκδικεί τα διακιώματά του, να μπορεί να ξέρει τι νιώθει και τι θέλει και να μπορεί να το εκφράσει και πάνω απ’όλα έχει πολύ περισσότερες πιθανότητες να είναι ευτυχισμένο και ικανοποιημένο. 

Επιπλέον, μια υπεύθυνη στάση από τον γονιό χαρακτηρίζεται από: αποδοχή (αντί της ψυχολογικής απόρριψης του παιδιού), συνέπεια (αντί της ασυνέπειας των λόγων και των πράξεων στη συμπεριφορά του γονιού), όρια συμπεριφοράς (αντί της υποχωρητικότητας ή της αυταρχικότητας του γονιού) και συναισθηματική αγωγή (αντί της υπερπροστασίας ή της αδιαφορίας του γονιού). Με τον όρο συναισθηματική αγωγή εννοούμε πως σε γενικές γραμμές ο γονιός αποδέχεται όλα τα συναισθήματα του παιδιού του, αλλά όχι όλες τις συμπεριφορές, θέτει όρια στην αρνητική συμπεριφορά του και μαθαίνει πώς να χειρίζεται τα συναισθήματά του και να λύνει συγκρούσεις και προβλήματα. 

Για να επικοινωνήσουμε αποτελεσματικά με το παιδί μας θα πρέπει να εκπέμπουμε ξεκάθαρο μήνυμα, προσπαθώντας να υπάρχει συμφωνία ανάμεσα στα λόγια μας και στη γλώσσα του σώματός μας (ύφος, τόνος, βλέμμα...). 

Επίσης, εφαρμόζουμε την αρχή του «Εδώ και Τώρα», εννοώντας πως η επικοινωνία πρέπει να είναι παρούσα και συγκεκριμένη, χωρίς αναφορές στο παρελθόν (π.χ. και την περασμένη εβδομάδα τα ίδια έκανες) και χωρίς γενικέυσεις (πάντα, ποτέ, όλοι, κανένας). Χρησιμοποιούμε έναν θετικό τρόπο έκφρασης του μηνύματος, για παραδειγμα «συγκεντρώσου», και όχι «μην είσαι αφηρημένος». Κάτι άλλο που μπορούμε να κάνουμε είναι η αντανακλαστική ακοή ή αλλιώς «καθρέφτισμα», δηλαδή πριν βιαστούμε να κρίνουμε, να συμβουλέψουμε ή να τιμωρήσουμε το παιδί μας, ας μπούμε πρώτα στον κόσμο του και ας του παρέχουμε ένα είδος καθρέφτη, στον οποίο μπορεί να δει τον εαυτό του.  Προσπαθούμε να κατανοήσουμε αυτό που μας λέει, αυτό που νιώθει και αυτό που θέλει να πει το παιδί μας και ύστερα εκφράζουμε με δικά μας λόγια τι καταλάβαμε, χωρίς κριτική ή συμβουλές, χωρίς να παίρνουμε θέση και χωρίς να δίνουμε έτοιμες λύσεις και απαντήσεις. Τέλος, αποφεύγουμε να διατάζουμε, να ηθικολογούμε, να παρακαλάμε, να δωροδοκούμε και να αλλάζουμε θέμα...δεν είμαστε αυτοί που «τα ξέρουν όλα»... 

Μια κύρια μέθοδος οριοθέτησης και αντιμετώπισης της αρνητικής συμπεριφοράς του παιδιού, που μπορεί να χρησιμοποιηθεί αντί της τιμωρίας και που αναπτύσσει την υπευθυνότητα, χωρίς να μειώνει παράλληλα την αυτοεκτίμησή του, ονομάζεται «Λογικές Συνέπειες».  Σύμφωνα με αυτή τη μέθοδο, μέσα σε ένα θετικό, συναισθηματικό κλίμα, δίνουμε στο παιδί επιλογές για να αποφασίσει προειδοποιώντας το για τις λογικές συνέπειες που θα ακολουθήσουν, και το αφήνουμε να υποστεί τις συνέπειες της επιλογής του για τη συγκεκριμένη μέρα. Την επόμενη φορά δίνουμε στο παιδί την δυνατότητα να ξαναποφασίσει. .. το παιδί μαθαίνει έτσι να γίνεται υπεύθυνο, αφού μαθαίνει να επιλέγει και να δέχεται τη σχέση πράξης και συνέπειας. Η μέθοδος αυτή προϋποθέτει λιγότερα λόγια και περισσότερες πράξεις, θετική πρόθεση και όχι εκδικητικότητα, συνέπεια και σταθερότητα. Οι συνέπειες θα πρέπει να σχετίζονται λογικά με τις πράξεις και κατά την εφαρμογή τους θα πρέπει να χρησιμοποιούμε και τη μέθοδο του καθρεφτίσματος που αναφέραμε παραπάνω. 

Για παράδειγμα: «Μπορείς να έρθεις μέχρι τς 4:00 στο σπίτι, ή μπορείς να αργήσεις... εσύ αποφασίζεις! Αν έρθεις στην ώρα σου, θα μπορείς αύριο να βγεις και να παίξεις με τους φίλους σου. Αν αργήσεις, σημαίνει ότι διαλέγεις να μην παίξεις αύριο με τους φίλους σου...». Αν το παιδί επιλέξει να αργήσει, το αφήνουμε να υποστεί τις συνέπειες της επιλογής του, την επομένη: «Ξέρω ότι θέλεις να πας να παίξεις με τους φίλους σου...καταλαβαίνω ότι είσαι θυμωμένος μαζί μου, αλλά εσύ το διάλεξες αυτό. Αύριο θα έχεις πάλι την ευκαιρία να ξαναεπιλέξεις...».

Πάντα θα πρέπει να εξηγούμε στο παιδί κατά την θέσπιση ορίων γιατί ορισμένες συμπεριφορές είναι ανάρμοστες και να το βοηθάμε να αναγνωρίσει το συναίσθημα πίσω από την άσχημη συμπεριφορά του, κατονομάζοντάς το. Στη συνέχεια το καθοδηγούμε να βρει καταλληλότερους τρόπους χειρισμού των συναισθημάτων του και ελέγχου της συμπεριφοράς του. 

Μια άλλη μέθοδος που μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε είναι αυτή του «time-out». Σύμφωνα με αυτή τη μέθοδο, όταν ένα παιδί φέρεται με άσχημο τρόπο, του δίνεται μία σύντομη εξήγηση γιατί χρειάζεται ένα time-out και έπειτα το απομακρύνουμε από οτιδήποτε μπορεί να του προσφέρει ευχαρίστηση, στέλνοντας το σε ένα μέρος όπου εμείς θα έχουμε ορίσει όπως πχ. μια καρέκλα, ένα καναπέ ή ακόμα και στο δωμάτιό του. Ως γενικός κανόνας ορίζεται ότι το παιδί παραμένει σε αυτό το μέρος του time-out ένα λεπτό (1΄)  για κάθε χρόνο της ηλικίας του. Είναι σημαντικό ο γονέας να αγνοήσει οποιαδήποτε διαμαρτυρία του παιδιού ή προσπάθεια ανοίγματος συζήτησης καθ’όλη τη διάρκεια παραμονής του παιδιού σε αυτό το μέρος. 

Κάτι άλλο που θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε είναι να βάλουμε το παιδί να επανορθώσει για την άσχημη συμπεριφορά του, είτε ζητώντας συγνώμη είτε κάνοντας κάποιες αγγαρείες ως τιμωρία. 

Είναι σημαντικό για όλες τις παραπάνω πρακτικές, να διατηρήσουμε την ψυχραιμία μας και να μην φωνάζουμε στο παιδί, αλλά με ήπιο τόνο να του θέσουμε τα όριά μας, κρατώντας βλεματική επαφή, ακόμα και κρατώντας σε κάποιες περιπτώσεις το παιδί από τα μπράτσα και αφού έχουμε χαμηλώσει στο ύψος του. 

Να θυμάστε πως το παιδί μαθαίνει από αυτό που κάνουμε και όχι από αυτό που του λέμε. Το προσωπικό μας παράδειγμα αποτελεί «μοντέλο» προς μίμηση για το παιδί και τον καλύτερο δάσκαλο. Ειδικά σε αυτήν την ηλικία... το παιδί παρατηρεί τι κάνουμε εμείς όταν είμαστε θυμωμένοι, αγχωμένοι, απογοητευμένοι, στεναχωρημένοι, όταν δεν γίνεται το δικό μας κλπ και μαθαίνει από αυτό.

Όσο περισσότερο μπορούμε θα πρέπει να είμαστε ένα καλό παράδειγμα συνέπειας, σταθερότητας, αγάπης, υπομονής, ειλικρίνειας, ζεστασιάς και αυτο-ελέγχου. Θα πρέπει να είμαστε αξιόπιστοι σε αυτά που λέμε και να κρατάμε τον λόγο μας, γιατί τα παιδιά έχουν πολύ καλή μνήμη και ανά πάσα στιγμή μπορούν να μας στριμώξουν!

Πολλά προβλήματα συμπεριφοράς στα μικρά παιδιά μπορούν να αποφευχθούν ακόμα και μόνο με το να εστιάζουμε την προσοχή μας στις θετικές συμπεριφορές τους. Προσπαθήστε να αναζητάτε μέσα στην ημέρα μικρές καθημερινές σωστές συμπεριφορές των παιδιών σας και ανταμείψτε τις με ένα γλυκό βλέμμα γεμάτο αγάπη, ένα χαμόγελο ή ένα χάδι... Υπάρχουν περισσότερες πιθανότητες να δείτε μια καλή συμπεριφορά από μέρους του παιδιού σας όταν εστιάζεστε περισσότερο σε αυτές τις καθημερινές συμπεριφορές.

Και κάποιες μικρές συμβουλές... είναι σημαντικό να περνάτε ποιοτικό χρόνο με τα παιδιά σας κατά τον οποίο θα ευχαριστιέστε από κοινού κάποιες δραστηριότητες, όπως αθλήματα, επιτραπέζια, σχολικές εργασίες ή χειροτεχνίες και τα παιδιά θα έχουν την απόλυτη προσοχή σας χωρίς παρεμβολές. Επίσης, εξίζου σημαντικό είναι να δείχνετε ειλικρινές ενδιαφέρον για αυτά που έχει το παιδί σας να μοιραστεί με εσάς, για αυτά που λέει, κάνει, σκέφτεται και αισθάνεται. Έτσι θα καταλάβουν ότι οι γονείς τους, τα αγαπάνε ακόμα και όταν κάνουν κάτι κακό και ότι θα βρίσκονται δίπλα τους ανά πάσα στιγμή να τα βοηθήσουν. Έχουμε ξεκάθαρες απαιτήσεις από τα παιδιά μας και φυσικά κατάλληλα προσαρμοσμένες ανάλογα με την ηλικία τους. 

Εμμανουέλα Θεοδώρα Ξανθού - Ψυχολόγος

Συνεργάτης του Πανευβοϊκού Συλλόγου Γονέων, Κηδεμόνων & Φίλων Α.με.Α 

«ΑΝΘΡΩΠΟΣ-ΕΛΠΙΔΑ-ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ»