Οι κρίσεις αυτές αντανακλούν μια στιγμιαία συναισθηματική σύγχυση, των οποίων η διάρκεια ποικίλει από 10΄ έως και ώρες, εάν το παιδί αντιμετωπίζει αθροιστικές δυσκολίες τη στιγμή εκείνη, όπως: να είναι υπερβολικά κουρασμένο, να πεινάει, να υπάρχει εκνευρισμός και βία στη στάση των γονιών, να περιβάλλεται από ενοχλητικά ερεθίσματα στο δεδομένο πλαίσιο (π.χ. μαγαζιά, super market, Μέσα Μαζικής Μεταφοράς ή απρόβλεπτοι θόρυβοι).
Οι κρίσεις αυτές χαρακτηρίζονται από έντονη απώλεια ελέγχου του εαυτού, επιμονή, φωνές, κλάμα, θυμό, φόβο, γκρίνια, σπασμωδικές σωματικές κινήσεις, αντίσταση στις προσπάθειες να ανακουφιστεί από τους γονείς και επιθετική συμπεριφορά.
Η λέξη κλειδί στην κατανόηση των εξάρσεων αυτών είναι η ματαίωση: ματαιωμένες ανάγκες που ναι μεν νιώθει αλλά δεν μπορεί να εκφράσει, γιατί οι γλωσσικές του ικανότητες είναι ανεπαρκείς λόγω ηλικίας.
Η σωματική κούραση, ο μη ικανοποιητικός ύπνος, η ανεπαρκής λήψη τροφής που οδηγεί σε αδυναμία κατά τη διάρκεια της ημέρας, οι δυσκολίες στη διαχείριση των συναισθημάτων, ο ανεπαρκής αυτοέλεγχος, η δυσκολία του παιδιού να επεξεργάζεται απρόβλεπτες καταστάσεις, πχ. ξαφνικές μετακινήσεις ή επισκέψεις, μπορεί να πυροδοτήσουν τέτοιες κρίσεις θυμού.
Σημαντικό είναι να καταλάβουμε ότι το παιδί έχει κάθε δικαίωμα να νιώθει και θυμό όπως νιώθει άλλα συναισθήματα, αλλά στόχος κάθε γονιού είναι να μην αφήνει το παιδί να φτάσει σε αυτό το σημείο. Η διαχείριση του θυμού πρέπει να γίνεται με θετικό και εποικοδομητικό τρόπο, ώστε να εξασφαλίζεται η ομαλή και ήρεμη οικογενειακή ζωή.
Πρόληψη ξεσπάσματος θυμού: είναι πιο εύκολο να προλάβουμε εκρήξεις θυμού, παρά να τις διαχειριστούμε όταν ξεσπάσουν.
- Ας αρχίσουμε με το ότι είναι καλύτερο να επιβραβεύουμε το παιδί για τη θετική προσοχή και συμπεριφορά του, πχ. όταν παίζει με κάποιο φίλο του και το δούμε να εμφανίζει κατάλληλη συμπεριφορά, χρησιμοποιούμε φράσεις όπως: «πολύ καλά τα πας με τον φίλο σου ή μ’άρεσε ο τρόπος που συμπεριφέρθηκες στον αδελφό σου, όταν σου πήρε τα παιχνίδια σου ή χαίρομαι πολύ που μοιράστηκες τα μπισκότα με την αδελφή σου, σ’ευχαριστώ που μου είπες την αλήθεια για ότι συνέβη...» κά. Σχολιάζουμε τη συμπεριφορά του, όταν αυτή είναι καλή και επιθυμητή.
- Δίνουμε τον έλεγχο στο παιδί μας για μικρά πράγματα, όποτε είναι εφικτό, με το να του δίνουμε επιλογές. Δίνοντας του ένα μικρό κομμάτι εξουσίας, έχουμε τη δυνατότητα να ξορκίσουμε μεγαλύτερες διαμάχες, πχ. «τι θα ήθελες να κάνεις πρώτα, να βουρτσίσεις τα δόντια σου ή να βάλεις τις πυτζάμες σου;».
- Αποσπούμε τη προσοχή του παιδιού και την ανακατευθύνουμε σε κάποια άλλη δραστηριότητα, όταν παρατηρούμε το παιδί να ασχολείται με κάτι που δεν πρέπει να κάνει ή δεν μπορεί να έχει. Λέμε για παράδειγμα, «Ας διαβάσουμε ένα βιβλίο μαζί».
- Αλλάζουμε περιβάλλον, απομακρύνοντας έτσι το παιδί από την πηγή που θεωρείται ότι θα προκαλέσει κρίση θυμού. Λέμε «Ας πάμε μια βόλτα».
- Διδάσκουμε το παιδί πως να ζητά κάτι χωρίς ξέσπασμα θυμού και στη συνέχεια πραγματοποιούμε το αίτημά του. Λέμε «Δοκίμασε να ζητήσεις αυτό το παιχνίδι ευγενικά και εγώ θα στο πάρω».
- Βεβαιωνόμαστε ότι το παιδί είναι ξεκούραστο και χορτάτο γιατί σε τέτοιες περιπτώσεις το ξέσπασμα σε θυμό είναι πολύ πιθανό όπως προαναφέραμε.
- Βάζουμε τα όρια μας. Ξεκαθαρίζουμε στο παιδί ποιες συμπεριφορές είναι κατάλληλες και ποιές απαγορεύονται. Λέμε για παραδειγμα, «Μπορείς να είσαι όσο θυμωμένος θέλεις, δεν μπορείς όμως να χτυπάς». Συμφωνούμε με τα παιδιά για τα όρια και τους κανόνες συμπεριφοράς, αλλά και την τιμωρία σε τυχόν παραβίασή τους. Για παράδειγμα, καυγάς μεταξύ των παιδιών ισούται με στέρηση του υπολογιστή. Με αυτό τον τρόπο θα γνωρίζει τις απαγορευμένες γραμμές εκ των προτέρων, γεγονός που θα βοηθήσει στη μείωση των συγκρούσεων και των εκρήξεων θυμών.
- Η τιμωρία, όποτε χρησιμοποιείται ως η τελευταία λύση, θα πρέπει να δίνεται άμεσα, ειδικά στα μικρότερα παιδιά και να μην ακολουθείται από απειλές και αναβολές που ενισχύουν την ένταση, τον θυμό και τον φόβο, πχ. «θα δεις όταν έρθει ο πατέρας σου ή θα δεις τι θα πάθεις μετά...»
- Αυξάνουμε την ανοχή μας. Είστε διαθέσιμοι να ικανοποιήσετε τις ανάγκες του παιδιού; Αξιολογήστε πόσες φορές είπατε όχι και επανακαθορίστε τη στάση σας.
- Δίνουμε το σωστό παράδειγμα προσπαθώντας να διαχειριστούμε το δικό μας θυμό. Αποφεύγουμε να απαντάμε στο θυμό με θυμό.
- Προειδοποιούμε το παιδί για το τέλος μιας δραστηριότητας, ώστε να είναι έτοιμο για την αλλαγή. Λέμε πχ. «Σε πέντε λεπτά από τώρα, θα είναι ώρα να κλείσεις την τηλεόραση και να πας για ύπνο».
- Όταν βγαίνουμε εκτός σπιτιού, εξηγούμε στο παιδί από πριν τι αναμένουμε από αυτό.
- Χρησιμοποιούμε το χιούμορ για να αποσπάσουμε την προσοχή του παιδιού και το κρατάμε μακριά από ξεσπάσματα θυμού.
Κατά τη κρίση θυμού:
- Διατηρούμε τον αυτοέλεγχο μας σε σχέση με τον δικό μας θυμό και δεν αρχίζουμε να τσακωνόμαστε με το παιδί.. Είναι σημαντικό να θυμόμαστε πως πριν να διαχειριστούμε τη συμπεριφορά του παιδιού, θα πρέπει πρώτα να ελέγξουμε τη δική μας.
- Σκεφτόμαστε πριν πράξουμε. Μετράμε μέχρι το 10 και μετά σκεφτόμαστε την πηγή του ξεσπάσματος του παιδιού και τα βήματα που θα μπορούσαν να αυξήσουν το θυμό, ώστε να τα αποτρέψουμε.
- Δεν πρέπει να βάζουμε ως προτεραιότητα στη σκέψη μας και στη συμπεριφορά μας, «τι θα πει ο κόσμος», «τι θα σκέφτονται για μας» κά. Οι σκέψεις αυτές απλά μας φέρνουν σε απόγνωση, σε θυμό και σε αδιέξοδο σε σχέση με το θυμωμένο παιδί. Προσανατολιζόμαστε αποκλειστικά στο παιδί και σκεφτόμαστε τι του συμβαίνει, τι σκέφτεται, τι νιώθει.
- Αγνοούμε το θυμό του παιδιού, όταν το κάνει για να αποσπάσει τη προσοχή μας, ειδικότερα σε μικρότερα παιδιά και όταν δεν πλήττεται άμεσα κάποιος άλλος, γιατί μπορεί με οδηγίες και «πρέπει» να δημιουργήσουμε μεγαλύτερο θυμό. Μόλις ηρεμήσει, του δίνουμε την προσοχή που χρειάζεται.
- Αποστασιοποιούμαστε. Το καλύτερο είναι να θέσουμε από την αρχή τον εξής κανόνα: «στο σπίτι λύνουμε τις διαφορές μας όταν είμαστε ήρεμοι και έχουμε τον έλεγχο». Στη συνέχεια παραμένουμε σταθεροί στον κανόνα. Για παράδειγμα, αν το παιδί είναι θυμωμένο και απαιτεί μια γρήγορη λύση, του λέμε ότι θα το συζητήσουμε μετά. Όσο και να φωνάζει, προσπαθούμε να παραμείνουμε ήρεμοι και να μην του δώσουμε σημασία μέχρι να σταματήσει. Έτσι θα συνειδητοποιήσει ότι μόνο όταν έχει τον έλεγχο θα μπορεί να συζητήσει για το πρόβλημά του.
- Δεν παίρνουμε το θυμό του παιδιού προσωπικά. Φράσεις όπως «σε μισώ... ή είσαι κακή μαμά...» είναι πολύ συνηθισμένες για ένα θυμωμένο παιδί. Σε αυτές τις περιπτώσεις απλά αγνοούμε ότι γίνεται και κάνουμε κάτι άλλο ή εγκαταλείπουμε το χώρο που βρίσκεται το παιδί επιβλέποντάς το.
- Αν πιστεύουμε ότι θα κάνει κάτι που θα βλάψει τον εαυτό του ή κάποιο άλλον, το κρατάμε στην αγκαλιά μας. Το βοηθάμε να ηρεμήσει και του εξηγούμε ότι το αγαπάμε και είμαστε δίπλα του, αλλά ότι η συμπεριφορά του δεν είναι σωστή και θα πρέπει να αλλάξει.
- Αν το παιδί συνεχίζει να μην ηρεμεί με τα παραπάνω, τότε θα χρειαστεί να χρησιμοποιήσουμε τη τιμωρία που έχουμε ήδη συμφωνήσει με το παιδί σε ήρεμη στιγμή (όπως αναφέραμε στα πλαίσια οριοθέτησης).
- Δείχνουμε υπομονή. Δεν είναι καθόλου εύκολο να μάθουμε νέες τεχνικές διαχείρισης του θυμού σε ένα παιδί, ειδικά αν έχει μάθει να εκφράζεται με ένα συγκεκριμένο τρόπο. έρευνες έχουν δείξει ότι η μάθηση μιας νέας συμπεριφοράς απαιτεί τουλάχιστον 21 μέρες επανάληψης. Συνεπώς επιλέξτε μια στρατηγική, η οποία θεωρείτε ότι ταιριάζει περισσότερο στο παιδί σας και εξασκήστε την καθημερινά τουλάχιστον για το διάστημα των 21 ημερών με κάθε ευκαιρία.
Γενικά, αποφεύγουμε να συζητάμε όταν είμαστε εκνευρισμένοι και δίνουμε τόσο στον εαυτό μας, όσο και στο παιδί μας τον χρόνο που μας χρειάζεται ώστε να ηρεμήσουμε, να βάλουμε σε μια τάξη τις σκέψεις μας και έπειτα συζητάμε τι μας ενόχλησε, αλλά και ακούμε όλα όσα έχει να μας πει το παιδί.
Ίσως το πιο σημαντικό απ’όλα αυτά, όμως, είναι η ουσιαστική αντιμετώπιση του θυμού μετά το περιστατικό ξεσπάσματος, στα διαστήματα ηρεμίας. Δεν κάνουμε σαν να μην συνέβη τίποτα. Αντικρίζουμε την πραγματικότητα, διερευνούμε και συζητάμε το περιστατικό με το παιδί. Πρέπει να αναλογιστούμε τι κρύβεται πίσω από το θυμό του παιδιού. Συχνά υπάρχουν συναισθήματα θλίψης, απογοήτευσης, ζήλειας, απελπισίας, μοναξιάς, ανικανότητας κά, τα οποία το παιδί δυσκολεύεται να κατανοήσει ή και να τα διαχειριστεί. Μιλάμε στο παιδί και προσπαθούμε μαζί του να φτάσουμε στη πηγή του θυμού.
Εκφράζουμε πως νιώθουμε αποφεύγοντας όμως να κάνουμε κριτική, η οποία κατά πάσα πιθανότητα θα πυροδοτήσει άλλον έναν γύρο θυμού. Αντιθέτως, αναζητάμε εναλλακτικούς-συμβιβαστικούς τρόπους σε σχέση με αυτό που ήθελε (εφόσον είναι κάτι πραγματοποιήσιμο).
Βοηθάμε το παιδί να καταλάβει το συναίσθημα του θυμού, τι προκαλεί στο ίδιο και στις σχέσεις του με τους άλλους και του λέμε ξεκάθαρα τι νιώθουμε όταν μας φέρετε επιθετικά. Του ζητάμε να αποκτήσει αυτοέλεγχο του θυμού του με βάση τα παραπάνω που αναφέραμε. Δηλώνουμε συμπαραστάτες στην προσπάθεια διαχείρισης του θυμού του και ενισχύουμε θετικά κατανοώντας το και δείχνοντάς του εμπιστοσύνη, πχ. «ξέρω ότι αν προσπαθήσεις μπορείς να τα καταφέρεις να ελέγξεις το θυμό σου», «πιστεύω σε σένα, μπορεί τώρα να δυσκολεύεσαι όμως ξέρω καλά ότι θα τα καταφέρεις», «μην το βάζεις κάτω, επειδή έκανες λάθη δεν σημαίνει ότι δεν μπορείς να αλλάξεις και να τα καταφέρεις να ελέγχεις τον θυμό σου».
Είναι σημαντικό σε αυτό το σημείο να αναφέρουμε ότι δεν δίνουμε κάποιο βραβείο/επιβράβευση στο παιδί, επειδή έχει ηρεμήσει, γιατί έτσι υπάρχει ο φόβος κάποια παιδιά να μάθουν ότι ο θυμός είναι ένας καλός τρόπος να πάρουν αυτό που θέλουν μετά.
Τέλος, εξηγούμε στο παιδί ότι ο θυμός είναι ένα συναίσθημα που όλοι νιώθουμε και του διδάσκουμε τρόπους να τον εκφράζει εποικοδομητικά, όπως πχ. με τη συμμετοχή του σε ένα άθλημα, μαξιλάρια, ζωγραφική, δυνατή μουσική και χορός, κουβέντα με έναν φίλο, βόλτα με το ποδήλατο κά. Ο θυμός είναι ένα συναίσθημα που από μόνο του δεν είναι καλό ή κακό. Ο τρόπος που το εκφράζει κάποιος κάνει τη διαφορά. Θέτουμε λοιπόν τα όρια μας.
Τελειώνοντας θα ήθελα να υπογραμμίσω το γεγονός ότι είναι σημαντικό να αναγνωρίζουμε τα όρια ανάμεσα στο «φυσιολογικό» και το «δυσλειτουργικό» επίπεδο στην εκδήλωση του θυμού και να μην ανησυχούμε για κάθε επιθετική συμπεριφορά ενός παιδιού. Με άλλα λόγια, χρειάζεται να συλλογιστούμε πως ένα μέρος της επιθετικότητας αποτελεί φυσικό επακόλουθο της αναπτυξιακής διαδικασίας του παιδιού.
Έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον να δούμε τις απαντήσεις των παιδιών σε μια έρευνα που έγινε στην Αμερική σχετικά με το πώς τα παιδιά βλέπουν τους γονείς τους, τα οποία ανέφεραν χαρακτηριστικά:
* Οι μεγάλοι δίνουν υποσχέσεις και έπειτα τις ξεχνούν ή λένε πως δεν επρόκειτο για πραγματική υπόσχεση, αλλά μόνο για ένα ίσως.
* Οι μεγάλοι δεν αφήνουν τα παιδιά τους να ντύνονται όπως θέλουν, ενώ οι ίδιοι ντύνονται όπως τους αρέσει, ακόμα κι αν αυτό που αποφασίζουν να φορέσουν δεν ταιριάζει στην περίπτωση ή είναι βέβαιο ότι μ' αυτό θ' αρπάξουν καμιά πούντα.
* Οι μεγάλοι δεν κάθονται ν' ακούσουν τι τους λένε τα παιδιά. Και παρ' όλα αυτά έχουν έτοιμη την απάντηση.
* Οι μεγάλοι κάνουν λάθη μα ποτέ δεν τα παραδέχονται, ή το λάθος τους δεν είναι λάθος ή κάποιος άλλος φταίει για το λάθος που έκαναν.
* Οι μεγάλοι διακόπτουν συνεχώς τα παιδιά όταν αυτά διηγούνται κάτι. Αν όμως ένα παιδί διακόψει ένα μεγάλο αρχίζουν αμέσως οι παρατηρήσεις.
* Οι μεγάλοι δε μπορούν να καταλάβουν ότι ένα παιδί μπορεί να επιθυμεί ένα πράγμα για το χρώμα του, το σχήμα του, ή το μέγεθος του. Ακόμα και όταν το έχει αγοράσει με δικά του χρήματα. Αν δεν τους αρέσει, λένε: Δεν μπορώ να καταλάβω τι το ωραίο βρίσκεις σ' αυτή την αηδία.
* Οι μεγάλοι κάνουν πάντοτε κουτσομπολιό. Αν όμως τα παιδιά κάνουν το ίδιο και πουν τα ίδια πράγματα για τα ίδια πρόσωπα, τότε τους λένε ότι είναι αναιδέστατα κι ότι τους λείπει ο σεβασμός.
Εμμανουέλα Θεοδώρα Ξανθού - Ψυχολόγος
Συνεργάτης του Πανευβοϊκού Συλλόγου Γονέων, Κηδεμόνων & Φίλων Α.με.Α
«ΑΝΘΡΩΠΟΣ-ΕΛΠΙΔΑ-ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ»
Τράπεζα Πειραιώς:
