Τα φυλλοβόλα δένδρα χάνουν το φύλλωμά τους , τα χρώματα στη φύση είναι διαφορετικά και ξεκινούν οι πρώτες βροχές τα λεγόμενα πρωτοβρόχια, που προετοιμάζουν το έδαφος μεταφέροντας βαθύτερα τα άλατα, μεταλλικά στοιχεία και τις θρεπτικές ουσίες για την επερχόμενη σπορά. Τα φύλλα των φυλλοβόλων δέντρων, ενεργοποιώντας ένα δικό τους αμυντικό μηχανισμό, όταν ωριμάζουν μπορούν και διασπούν τις χρωστικές ουσίες που έχουν παραγάγει -ανάμεσά τους και την χλωροφύλλη- και τις απορροφούν πίσω στο κοτσάνι για άλλες χρήσεις. Όταν το πράσινο χρώμα της χλωροφύλλης εξαφανίζεται, τότε αποκαλύπτονται τα υπόλοιπα χρώματα, αυτά που συνήθως αποκαλούνται "φθινοπωρινά" και ο μήνας που κατακλύζεται από σωρεία εκκλησιαστικών εορτών με προεξάρχουσα την εορτή του Αγίου Δημητρίου του Μυροβλύτη. Επίσης σηματοδοτείται από δυο επετείους μεγάλης ιστορικής μνήμης για τα νεώτερα ιστορικά χρόνια της Ελλάδας :
- Βαλκανικός πόλεμος 1912 του οποίου η έναρξη έγινε στις 5 Οκτωβρίου του 1912 δηλαδή πριν από 102 χρόνια και είχε σαν επιστέγασμα τη νικηφόρο προέλαση του ελληνικού στρατού στις 26 Οκτωβρίου , ημέρα της εορτής του Πολιούχου της Θεσσαλονίκης Αγίου Δημητρίου , που εισήλθε στη συμπρωτεύουσα νικηφόρος και ελευθερωτής της ιστορικής πόλης από τους Τούρκους .
Είσοδος του ελληνικού στρατού στη Θεσσαλονίκη πριν 102 χρόνια - Το άλλο μεγάλης ιστορικής σημασίας γεγονός είναι το 1940 το έπος της Αλβανίας. που πρέπει πάντα να το κρατάμε ζωντανό στη μνήμη και οι νεώτερες γενιές να το μαθαίνουν αν και έχει συμβεί εδώ και 74 χρόνια, διότι ήταν 28η Οκτωβρίου 1940 μια από τις πιο λαμπρές σελίδες ηρωισμού και σύμπνοιας του ελληνικού λαού που πραγματικά έδωσε τις πραγματικές διαστάσεις του μεγαλείου της φυλής μας και της πίστης του στα ιδεώδη της ελευθερίας και της δημοκρατίας .
το ηρωικό έπος του ‘40
Ο Πυανεψιών πάλι ονομάστηκε έτσι γιατί στην αρχαία Αττική κατά την 7η ημέρα του μήνα τελούσαν γιορτή προς τιμήν του Απόλλωνα και η ονομασία του προέρχεται από την λέξη πύανος , δηλαδή κύαμος τα γνωστά σε όλους μας κουκιά [Πυάνος+έψω=βράζω κουκιά] . Εκείνη την ημέρα έτρωγαν ένα πιάτο κουκιά καθώς και άλλα όσπρια λαχανικά μέρος των οποίων τα προσέφεραν στο Θεό Απόλλωνα. Από την καθιερωμένη τροφή συμπεραίνεται ότι τα Πυανέψια ήταν μια αγροτική γιορτή και επίσης κατέθεταν των πρώτους καρπούς και φρούτα μετά την συγκομιδή, όπου ανέπεμπαν ευχαριστίες προς τον Απόλλωνα για την αφθονία των καρπών .
Κατά την κλασσική εποχή τα Πυανέψια αποτελούσαν μέρος της μεγάλης γιορτής των Θησείων που τελούσαν οι Αθηναίοι προς τιμήν του ήρωα Θησέα . Σύμφωνα με την παράδοση, όταν ο Θησέας ξεκίνησε για την Κρήτη με σκοπό να σκοτώσει τον Μινώταυρο, σταμάτησε στη νήσο Δήλο και έκανε θυσία στον Απόλλωνα, λέγοντας ότι σε περίπτωση που κερδίσει την μάχη με τον Μινώταυρο θα του πρόσφερε στολισμένα κλαδιά ελιάς για να τον ευχαριστήσει . Επιστρέφοντας ο Θησέας εκπλήρωσε την υπόσχεσή του με αυτό τον θεσμό..
Το έθιμο αυτό, προς τιμή του Απόλλωνα γνωστό ως πυανέψια που έδωσε το όνομα σ’ αυτό το μήνα. Σημειωτέον ότι έχει βρεθεί και επιγραφή του Δήμου Αθηναίων κατά την ρωμαϊκή εποχή που αναφέρει ότι την 7η του Πυανεψιώνα πρόσφεραν στον Απόλλωνα [και την Άρτεμη] ποπάνια, δηλαδή πλακούντια τα ονομαζόμενα επιχώρια Πυανέψια. Οι αρχαίοι Αθηναίοι φρόντιζαν να εξασφαλίζουν τη θεϊκή προστασία για τον κύκλο των γεωργικών εργασιών που μόλις άρχιζε.
Oι Ρωμαίοι γιόρταζαν αυτό μήνα με λαμπρότητα στις 15 Οκτωβρίου τελούσαν τις ειδούς ,ευχαριστήριους καθαρμούς υπέρ ευοδώσεως των νέων σπαρτών . Οι αρχαίοι Ρωμαίοι την 15η ημέρα των μηνών Μαρτίου, Μαΐου, Ιουλίου και Οκτωβρίου τους ονόμαζαν Ειδούς , γιατί διαιρούσαν τον μήνα σε δυο ίσα περίπου μέρη. Οι Ειδοί ήταν πάντα αφιερωμένες στο Δία και συνέπιπταν κατά τους σεληνιακούς μήνες με την πανσέληνο. Τότε θυσίαζαν στο Πεδίο του Άρεως ένα άλογο ως εξιλαστήριο και το έλεγαν «Οκτώβριο ίππο» και οι Εστιάδες , που ήταν 6 ιέρειες της θεάς Εστίας είχαν καθήκον να διατηρούν άσβεστο το ιερό πυρ της θεάς ,ανακάτωναν το αίμα του «Οκτωβρίου ίππου» με τη στάχτη από νεκρογενή μοσχάρια που κρατούσαν από τις τελετές των Βουφονίων που γίνονταν προς τιμήν του Δία Πολιέα, και κατά τις οποίες θυσίαζαν βόδια που τα θανάτωναν με περίπλοκο ιερατικό τρόπο προ του βωμού του θεού. Όλα αυτά μαζί αποτελούσαν την καθαρτήρια προσφορά των αρχαίων Ρωμαίων κατά τις θρησκευτικές γιορτές των Παλιλίων που σχετίζονταν με την ίδρυση της Ρώμης, αλλά και για να υπάρξει θεϊκή προστασία για τον κύκλο των γεωργικών εργασιών , όπως ακριβώς φρόντιζαν και οι αρχαίοι Αθηναίοι .
Ο Οκτώβρης και η λαϊκή παράδοσή μας
Είναι ο μήνας της φθινοπωρινής σποράς, στην Ήπειρο τον λένε σπαρτό. Η φθινοπωρινή σπορά είναι μια μακρόχρονη διαδικασία που ξεκινά το Σεπτέμβρη και σταματάει τα Χριστούγεννα . Η προετοιμασία του σπόρου ήταν παλιότερα μια σημαντική διαδικασία για μια καλή σοδειά.
Για να εξασφαλίζουν την τύχη του σπόρου, οι αγρότες μας , εκτός από την δική τους προσωπική προσπάθεια, ζητούν τη συνδρομή της θείας δύναμης και της τύχης.
Για να σπείρει ο γεωργός πρέπει πρώτα να βρέξει ο Θεός. Τα πρωτοβρόχια είναι η απαραίτητη προϋπόθεση για τη σπορά ,να μαλακώσει η γη από την καλοκαιρινή ξηρασία και να μπορέσουν να σπείρουν. Στην Κύπρο μάλιστα λένε :
«Αν βρέξει ο Οκτώβρης και χορτάσει η γη πούλης’ το σιτάρι σου και αγόρασε βόδια, Αν δεν χορτάσει ο Οκτώβρης τη γη, Πούλης΄ τα βόδια σου και ‘γόρασε σιταρι».
Όταν δεν βρέχει οι χωρικοί παρακαλούν το Θεό να στείλει βροχές με λιτανείες και περιφορές των εικόνων προσπαθώντας να εξασφαλίσουν την ευετηρία , την καλή χρονιά όπως λένε. Ένα έθιμο που συνηθιζόταν στη Μακεδονία για να εξασφαλίσουν την βροχή ήταν και το έθιμο της Περπερούνας ή Περπερούς, συνήθως γίνεται προς το τέλος της άνοιξης , αλλά αν χρειάζεται γίνεται και το φθινόπωρο με σκοπό να εξασφαλιστούν οι βροχές .πρόκειται για αναβλαστικό έθιμο που αποσκοπεί στη καταπολέμηση της ξηρασίας και της ανομβρίας . Πρόκειται για ένα είδος δέησης που γινόταν παλαιότερα προκειμένου οι βροχές να βοηθήσουν τη γη να καρποφορήσει..
«Πιρπιρού δροσούλα μου, παρακάλσι τουν Θιο (Θεό) για να δώσει μια βρουχή,
μια βρουχή βασιλικιά, δω στα στάρια, τα κριθάρια, στα λιανά τα παρασπόρια.
Μπάρις μπάρις του νιρό, λιούμπις λιούμπις του κρασί.
Κάθι στάχυ κι κιλό, κάθι κούρβου κι μιτρό».
Συγκεντρώνονται λοιπόν τα κορίτσια του χωριού και διαλέγουν ανάμεσά τους τα πιο φτωχό κορίτσι ή και ορφανό γύρω 8 ή 10 ετών. Το στολίζουν με λουλούδια, πρασινάδες το βάζουν στη μέση και αρχίζουν να περνούν από όλα τα σπίτια του χωριού τραγουδώντας το τραγούδι της Περπερούνας όπως το λένε στο Πολύγυρο της Χαλκιδικής. Μόλις τελείωνε το τραγούδι, η νοικοκυρά του κάθε σπιτιού βγαίνει έξω και χύνει νερό πάνω στο κεφάλι του κοριτσιού και εύχεται «Καλή βροχή να δώσει ο Θεός». Έπειτα δίνει στο κοριτσάκι κάτι συμβολικό. Στο Πόντο αντί για παιδί έντυναν μια σκούπα. Η εποχή της σποράς είναι πολύ σημαντική και σήμερα όπως και για τους Αρχαίους Έλληνες. Η σημασία της εκδηλωνόταν με την γιορτή της φθινοπωρινής σποράς που ήταν τα Θεσμοφόρια (προς τιμή της Θεάς Δήμητρας). Ήταν γιορτή αποκλειστικά των γυναικών, γιατί αυτές όμοια με την γη, είναι η πηγή της γονιμότητας.Σε όλα τα έθιμα για την εξασφάλιση της προκοπής του σπόρου διακρίνει κανείς την ίδια λογική της ομοιότητας ή της συνάφειας. Σύμφωνα με το νόμο της συνάφειας η αλληλοεπίδραση οφείλεται στο σύνεγγυς, στο ότι τα πράγματα είναι κοντά- κοντά.Στο Δρυμό Θεσσαλονίκης ο πρώτος σπόρος παρασκευάζεται με πολλή επιμέλεια. Μέσα στον σάκο του σπόρου βάζουν βασιλικό (συμβολισμός να πρασινίσει), ρόδι (ευφορία), σκόρδο (αποτροπή βασκανίας) και ασημένιο νόμισμα ή δακτυλίδι (καλή ποιότητα μέλλουσας σοδειάς). Όλα αυτά φυλάγονται και είναι δεμένα με μια κόκκινη μεταξωτή κλωστή ως το τέλος της σποράς μέσα στον σάκο. Η πρώτη ημέρα που θα βγάλουν το σπόρο από το σάκο έχει εξαιρετική σημασία για την μέλλουσα ευφορία. Αυτή την ημέρα δεν δίνουν ούτε παίρνουν χρήματα, δεν δανείζουν ψωμί, ούτε δίνουν πράγματα έξω από το σπίτι, για να μη διώξουν έξω το μπερεκέτι.Ένας παραστατικός μύθος στην αρχαιότητα, μιλάει για τη Δήμητρα, την μητέρα του σιταριού, που ξάπλωσε με έναν ωραίο θνητό, τον Ιασίωνα, σε ένα μαλακό χωράφι, οργωμένο τρεις φορές . Δύο είναι τα βασικά θέματα : α) ο γάμος και β) ο θάνατος και η ανάσταση του γαμπρού. Ο γάμος των δύο πρωταγωνιστών είναι το μαγικό ισοδύναμο του γάμου ουρανού και γης. Ο ουρανός βρέχει και γονιμοποιεί τη γη .Αυτό είναι το αρχέτυπο του γάμου για τους αρχαίους . Εύκολα έτσι μπορούμε να αντιληφθούμε και την συμβολική σημασία που έχει ο γάμος στα έθιμα που συνδέονται με τη σπορά.Μεταξύ των γνωστών εθίμων είναι και αυτό συναντούσαμε τουλάχιστον μέχρι πριν λίγα χρόνια στην Τζαντώ της Θράκης την παραμονή του Αγίου Δημητρίου. Μαζεύονταν γύρω στους 10 άντρες και παρίσταναν το έθιμο της Τζαμάλας. Ένας από όλους γινόταν καντίνα [κυρά] ντυνόταν με γυναικεία κουρελιασμένα ρούχα, στο στήθος του έβαζε ψεύτικα στήθη, ώστε να προκαλεί το γέλιο. Αυτή τη γυναίκα την λέγανε Τζαμάλα. Δυο άλλοι φορούσαν στις πλάτες τους προβιές στο κεφάλι τους καλπάκια , στο λαιμό, στη μέση, στα γόνατα κρεμούσανε κουδούνια, αυτούς τους λέγανε Τζαμαλ΄δες , ένας από τους άνδρες χόρευε κάτω από τους ήχους της Γκάϊντας μαζί με την Τζαμάλα, ένας άλλος τον χτυπά με το ραβδί τον δεύτερο και παίρνει αυτός την Τζαμάλα να χορέψουν . Στη συνέχεια ξαναγύριζε στον πρώτο και τότε ο δεύτερος τουφέκιζε ι τον πρώτο τάχαμου με το μπαστούνι του και σκοτώνει τον πρώτο , ενώ ο υποτιθέμενος φονιάς προσπαθεί δήθεν να γδάρει τον πεθαμένο ,ξαφνικά σηκωνότανε ο πεθαμένος και οι δυο τους χωρίς να μιλούν έκαναν κάποιες χειρονομίες βωμολοχικές. Το ίδιο επαναλάμβαναν μέχρι το πρωί σ’ όλα τα σπίτια του χωριού, οι σπιτονοικοκύρηδες τους δίνανε για φιλοδώρημα 2-3 οκάδες στάρι.Με το έθιμο αυτό επιδιώκεται ,μέσω της αναπαράστασης του θανάτου και της ανάστασης του άντρα, να βοηθήσει τη φύση να ζωντανέψει τον θαμμένο σπόρο που πρώτα πεθαίνει για να μπορέσει στη συνέχεια να βλαστήσει. Όπως λέει και η γνωστή περικοπή από το κατά Ιωάννη Ευαγγέλιο: «εάν μη ο κόκκος του σίτου πεσών εις την γήν αποθάνει, αυτός μόνος μένει, εάν δε αποθάνει πολυν καρπόν φέρει». Για την σπορά, το θρησκευτικό σημάδι του χρόνου είναι η Κυριακή του Σπορέως στην ορθόδοξη εκκλησία μας και πέφτει μέσα στον Οκτώβρη. Ένα άλλο σημάδι του χρόνου μέσα στον Οκτώβρη, ίσως το πιο σημαντικό είναι η γιορτή του Αγίου Δημητρίου. Η γιορτή του Αγίου Δημητρίου στις 26 του μήνα και του Αγίου Γεωργίου στις 23 Απριλίου είναι για τους κτηνοτρόφους και τους γεωργούς τα δύο σύνορα του χρόνου, όπου σε αυτές τις δύο ημέρες τελειώνουν και αρχίζουν τις συμβάσεις και τις άλλες συμφωνίες αναμεταξύ τους. H οριοθέτηση από τους γεωργούς γίνεται με την γιορτή του Αγίου Δημητρίου γιατί τότε αρχίζει η σπορά που προετοιμάζεται από το Σεπτέμβριο και συνεχίζεται μέχρι και τα Χριστούγεννα ας μη ξεχνάμε ότι οι γεωργοί σπέρνουν επίσης σιτάρι κριθάρι και βρώμη.
Ως μήνας συγκομιδής των εσπεριδοειδών, ο Οκτώβριος είναι ο μήνας που φέρνει τα πρώτα χρυσά και κόκκινα φρούτα του φθινοπώρου.
O Άγιος Δημήτριος τιμάται εξαιρετικά από τους γεωργούς, αλλά και από τους κτηνοτρόφους, γιατί καβάλα πάνω στο κόκκινο άλογό του δείχνει ότι με το όπλο που κρατά είναι αποφασισμένος να τους προστατέψει από κάθε κακό, τους ίδιους, τις οικογένειές των, τα ζώα τους και τα χωράφια τους. Η γιορτή του Αγίου Δημητρίου είναι ορόσημο στη ζωή τους , ακριβώς αυτή την εποχή είναι παράδοση να ανοίγουν τα βαρέλια και δοκιμάζουν το πρώτο κρασί , κατ’ αρχήν έρχεται ο παπάς αγιάζει τα βαρέλια ρίχνει μέσα αγιασμό, στη συνέχεια ο νοικοκύρης τραβά κρασί απ’ τον πείρο και προσφέρει πρώτα στον παπά που θα δώσει και τις ευχές του. Σε χωριά στη Πελοπόννησο συνηθιζόταν να πηγαίνουν οι νοικοκυραίοι ένα μπουκάλι κρασί στην εκκλησία για να λειτουργηθεί και απ’ αυτό το αγιασμένο κρασί έριχναν λίγο στα βαρέλια τους για να ευλογηθεί και το υπόλοιπο . Μία από τις παροιμίες που λέγονται για τον Οκτώβριο και στο αφορά το κρασί αναφέρει ότι «Όποιος μήνας έχει ΡΟ δε θέλει στο κρασί νερό».
Για τους κτηνοτρόφους ο Οκτώβρης είναι γνωστός για τα «χειμαδιά» . που είναι έθιμο και παράδοση . Αυτή την εποχή κατεβαίνουν οι τσεληγκάδες και οι βοσκοί στα χειμαδιά με τις οικογένειες τους [επιστροφή στο σπίτι] , διασχίζοντας 200 και 300 χλμ. με τα πόδια. Καλού κακού κρεμούν φυλαχτά στα ζωντανά, σε μια προσπάθεια να τα προφυλάξουν από το κακό μάτι, επίσης τους βγάζουν τα μεγάλα κουδούνια και τους βάζουν μικρά, αυτό αποσκοπεί στο να μην ακούγονται και έτσι προκαλούν τον φθόνο. Με το τέλος του Οκτώβρη μπαίνουμε στη περίοδο της προετοιμασίας για την αρχή του χειμώνα , κι όπως κλείνεται ο σπόρος στη γη, έτσι κλείνονται τα ζώα στις στάνες και ο άνθρωπος απομονώνεται κατά κάποιο τρόπο όχι μόνο στο σπίτι του μα και στον εαυτό του.
Το φθινόπωρο όσο προχωρεί στη δύση του για να δώσει τη σκυτάλη του στο χειμώνα παρατηρούμε ότι μειώνεται και η ποικιλία των φρούτων , για τούτο και οι αρχαίοι Έλληνες ονόμαζαν αυτή την εποχή Μετόπωρον , δηλαδή η εποχή που έρχεται μετά την αφθονία των φρούτων και οπωρικών.
Τράπεζα Πειραιώς:
