Η Ύψωση του Τιμίου Σταυρού

Σήμερα 14 Σεπτεμβρίου είναι η μεγαλύτερη εορτή του μήνα. Εορτάζουμε την Παγκόσμια Ύψωση του Τιμίου Σταυρού. Είναι μεγάλη δεσποτική εορτή και καθιερώθηκε ίσως από τον Μέγα Κωνσταντίνο ,ενδεχομένως μετά από παρότρυνση της μητέρας του αγίας Ελένης περίπου το 330 μ.Χ. αμέσως μετά την εύρεση του Τιμίου Ξύλου στα Ιεροσόλυμα . Η τιμή προς τον Τίμιο Σταυρό ανάγεται στους αποστολικούς χρόνους.

Σύμφωνα με την παράδοση, το 326 η γηραιά μητέρα του Μεγάλου Κωνσταντίνου ,Αυγούστα Ιουλία Φλαβία Ελένη, μετέβη στους Αγίους Τόπους για να φέρει στο φως τα διάφορα μέρη στα οποία έζησε και εδίδαξε ο Ιησούς Χριστός. Στα Ιεροσόλυμα πραγματοποίησε μεγάλες ανασκαφές για να βρεθούν οι τόποι της Σταύρωσης και της Ανάστασης στον λόφο του Γολγοθά. Στην εύρεση του Τιμίου Σταυρού οδηγήθηκε από ένα αρωματικό φυτό που φύτρωνε στο μέρος εκείνο, τον γνωστό μας βασιλικό. Ύστερα από επίπονες ανασκαφές βρέθηκαν τρεις σταυροί, του Κυρίου και των δύο ληστών.

Οι εκκλησιαστικοί ιστορικοί Φιλοστόργιος και Νικηφόρος αναφέρουν ότι ο Σταυρός του Κυρίου εντοπίσθηκε ύστερα από θαύμα, όταν τοποθετήθηκε πάνω σε νεκρή γυναίκα και αυτή αναστήθηκε.

Στη θέση Γολγοθάς όπου βρέθηκε ο Τίμιος Σταυρός υπήρχε ο ναός της Αφροδίτης, που είχε ανεγείρει το 135 ο ρωμαίος αυτοκράτορας Αδριανός, μετά τη δεύτερη καταστροφή της Ιερουσαλήμ. Η Ελένη, αφού διέταξε να τον γκρεμίσουν, έχτισε στη θέση του τον περικαλλή Ναό της Αναστάσεως, ο οποίος αποτελεί μέχρι σήμερα ένα από τα πλέον σημαντικά μνημεία του Χριστιανισμού. Ο Σταυρός του Κυρίου παραδόθηκε στον Πατριάρχη Ιεροσολύμων Μακάριο, ο οποίος τον τοποθέτησε στον ναό της Αναστάσεως στις 14 Σεπτεμβρίου 335.

Σήμερα εορτάζουμε και τη δεύτερη ύψωση. Το έτος 613 οι Πέρσες κυρίεψαν την Παλαιστίνη και αφού την λεηλάτησαν και κατέστρεψαν πολλά από τα ιερά προσκυνήματα πήραν ως λάφυρο τον Τίμιο Σταυρό και τον μετέφεραν στην Περσία. Εξ αιτίας των θαυμάτων που λάμβαναν χώρα χάρη στον Τίμιο Σταυρό τον θεωρούσαν μαγικό και γι' αυτό τον φύλασσαν και τον προσκυνούσαν . Ο αυτοκράτορας Ηράκλειος μετά την οριστική νίκη του εναντίον των Περσών το 628 μ.Χ. ανέκτησε το ιερό σύμβολο της Χριστιανισμού και το μετέφερε κατ' αρχήν στη Κωνσταντινούπολη 14 Σεπτεμβρίου του 629 ως μέρος του θριάμβου του και στη συνέχεια τον μετέφερε στα Ιεροσόλυμα όπου ο Πατριάρχης Ζαχαρίας τον ύψωσε εκ νέου στον ναό της Αναστάσεως.

Η εκκλησία των Ιεροσολύμων θεώρησε ότι ο Σταυρός του Χριστού ανήκει σ' όλη την χριστιανοσύνη και αποφάσισε να τεμαχίσει το Τίμιο Ξύλο και να το διανείμει σ' ολη τηυν εκκλησία. Έτσι έχουν διασωθεί μέχρι σήμερα πολλά τεμάχια και φυλάσσονται ως τα πλέον πολύτιμα κειμήλια.

Στις εκκλησίες ψάλλεται, μεταξύ των άλλων, το πασίγνωστο απολυτίκιο «Σώσον Κύριε τον λαόν σου…» και στους πιστούς μοιράζονται κλώνοι βασιλικού, εκκλησιαστική συνήθεια που πηγάζει από την παράδοση ότι στο μέρος που βρέθηκε ο Τίμιος Σταυρός είχε φυτρώσει το αρωματικό αυτό φυτό. Η Εκκλησία επιτάσσει την ημέρα αυτή αυστηρά νηστεία.

Λαογραφία

Η γιορτή του Σταυρού έχει ιδιαίτερη σημασία για τους γεωργούς, διότι αποτελεί την αφετηρία της νέας χρονιάς, ενόψει της σποράς. Οι γεωργοί φέρνουν στην εκκλησία μείγμα από τα δημητριακά που θα σπείρουν για να δεχθούν την ειδική ευλογία του ιερέα: «Βλαστήσαι την γην, και δούναι σπέρμα το σπείροντι, και άρτον εις βρώσιν» («Ευχή επί ευλογήσει του σπόρου»).

Την ημέρα του Σταυρού, οι ναυτικοί συνήθιζαν να σταματούν τα μακρινά ταξίδια με ιστιοφόρα, όπως συμβούλευε η παροιμία: «Του Σταυρού, σταύρωνε και δένε».

Με το βασιλικό που παίρνουν από την εκκλησία, οι νοικοκυρές συνηθίζουν να φτιάχνουν το προζύμι της χρονιάς (Πήλιο, Κορώνη κ.ά).

Στην Αίγινα αναβιώνει ο λεγόμενος «Λειδινός», μία μιμητική παράσταση, με μοιρολογήματα και ταφή ενός ομοιώματος μικρού παιδιού, έθιμο με πιθανότατα αρχαία καταγωγή. Ακολουθεί η προσφορά κολλύβων και η τελετουργία έκλεινε με χορούς και τραγούδια.

Σήμερα το δρώμενο συνεχίζεται με αναπαραστατική μορφή από τους πολιτιστικούς συλλόγους της Αίγινας.

Στους Γαλανάδες της Νάξου κάθε γεωργός θα βάλει σε μια πετσέτα λίγο κριθάρι, λίγα φασόλια, κουκιά και ότι άλλο έχει για να σπείρει και τα πάει στην εκκλησία και τα αφήνει δεξιά της Αγίας Θύρας , όπου ο ιερέας ευλογεί μετά το τέλος της λειτουργίας. Όταν πρόκειται οι γεωργοί να σπείρουν βάζουν στο δισάκι τους το λειτουργημένο σπόρο και λέει : Έλα Χριστέ μου Παναγιά μου, η ώρα η καλή.