Ιερός Ναός Αγίου Δημητρίου Θεσσαλονίκης

Ο Ι. Ναός του Αγίου Δημητρίου του Μυροβλύτου  πολιούχου της Θεσσαλονίκης , είναι πεντάκλιτη βασιλική "ελληνιστικού τύπου" με ιδιαίτερα καθώς και σπάνια χαρακτηριστικά  σε σχέση με άλλους ναούς της ιδίας περιόδου στον ελλαδικό χώρο . Στο υπόγειο του ναού βρίσκεται ο τόπος μαρτυρίου του Αγίου  από τα ψηφιδωτά του ξεχωρίζει αυτό που τον απεικονίζει με μικρά παιδιά και ένα άλλο που βρίσκεται ανάμεσα στον επίσκοπο και στον έπαρχο που ανακαίνισαν τον ναό τον 7ο μ.Χ αιώνα.

Ψηφιδωτό με τον Άγιο Δημήτριο με παιδιά

Ο Δημήτριος γεννήθηκε γύρω στο 280 στη Θεσσαλονίκη, επί αυτοκράτορος Μαξιμιανού (292-311), καταγόταν από αριστοκρατική οικογένεια. Σε νεαρή ηλικία κατατάχθηκε στον ρωμαϊκό στρατό και έφτασε ως το βαθμό του χιλίαρχου, σε ηλικία μόλις 22 ετών. Φύση φιλομαθής και ερευνητική αναζητούσε το υψηλό και το αληθινό και το βρήκε στη χριστιανική πίστη, της οποίας έγινε διαπρύσιος κήρυκας στη Θεσσαλονίκη. Σύντομα σχηματίστηκε ένας κύκλος μαθητών που τους δίδασκε την Αγία Γραφή στις υπόγειες στοές κοντά στα δημόσια λουτρά. Σε μα συνάθροιση τον συνέλαβαν και τον οδήγησαν ενώπιον του αυτοκράτορα Μαξιμιανού που βρισκόταν στη Θεσσαλονίκη και ο οποίος στην άρνηση του Δημητρίου να απαρνηθεί την πίστη του διέταξε την φυλάκισή του και μετά την ήττα του  παλαιστή Λυαίου από τον μαθητή του Νέστορα διέταξε τον αποκεφαλισμό του Νέστορα και την θανάτωση του Δημητριου με λογχισμούς. Ο Δημήτριος ετάφη στον τόπο του μαρτυρίου του και από τον τάφο του ανέβλυζε μύρο εξού και Μυροβλύτης.  

Σπάνια άγιος έχει ταυτισθεί τόσο στενά με μία πόλη όπου γεννήθηκε και μαρτύρησε , όσο ο Άγιος Δημήτριος με τη Θεσσαλονίκη. Θεωρήθηκε ανέκαθεν από τους Έλληνες ο φρουρός της πόλης, που μαζί με το λαό αγωνίζεται εναντίον των Σλάβων, Αβάρων, Αράβων, Νορμανδών, Φράγκων, Τούρκων και άλλων βαρβάρων. Δεν είναι τυχαίο ότι ο ελληνικός στρατός απελευθέρωσε τη Θεσσαλονίκη ανήμερα της εορτής του Αγίου Δημητρίου (26 Οκτωβρίου 1912), γεγονός που θεωρήθηκε θαύμα.

Ο πρώτος ναός στη μνήμη του Αγίου  ήταν ένα μικρό προσευχητάριο που ιδρύθηκε μετά το 313 μ.Χ. (Διάταγμα των Μεδιολάνων περί ανεξιθρησκίας) στον τόπο μαρτυρίου του Αγίου Δημητρίου.

Στα μέσα του 5ου αι.[μ.Χ. 412 -413 μ.Χ.]κτίσθηκε από τον έπαρχο του Ιλλυρικού Λεόντιο πάνω στον τάφου του Αγίου Δημητρίου μια μεγάλη τρίκλιτη βασιλική και κάτω από το ιερό βήμα διατηρήθηkε τμήμα των θερμών όπου μαρτύρησε ο Άγιος. Αυτή  καίγεται τον 7ο αιώνα μεταξύ των ετών 629 και 639 από μεγάλη πυρκαγιά. Με την οικονομική ενίσχυση του λαού της Θεσσαλονίκης με επικεφαλής ο Επίσκοπος Ιωάννης ξανακτίζει μια πεντάκλιτη βασιλική που αποτελούσε κατά τη βυζαντινή εποχή το κέντρο λατρείας του Αγίου. 

Το 904 ο Ναός λεηλατήθηκε από τους Σαρακηνούς και αρπάχτηκε σε κομμάτια το ιερό «Κιβώριο». 281 χρόνια αργότερα, το1181, » κατά την άλωση από τους Νορμανδούς σημειώνεται εκ νέου διαρπαγή του σκηνώματος του Αγίου Δημητρίου που φυλασσόταν σε "Κιβώριο" στο κέντρο του ναού . Το σκήνωμα του Αγίου βρέθηκε στο μοναστήρι του Αγίου Λαυρεντίου του Κάμπο στη Βόρεια Ιταλία. Η κάρα και μέρος των λειψάνων του επιστράφηκαν το 1978 και τοποθετήθηκαν στο δυτικό κλείτος σε αργυρή λειψανοθήκη κάτω από το ομοίωμα του παλαιού κιβωρίου έργο του τηνιακού γλυπτικού οίκου Φιλιππότη από το 13ο αιώνα ο ναός επισκευάστηκε και ανακαινίστηκε. Την εποχή εκείνη χτίστηκε και το παρεκκλήσι του Αγίου Ευθυμίου στην νοτιοανατολική πλευρά του ναού του Αγίου Δημητρίου Το 1492-93 ο ναός μετατράπηκε σε τζαμί με το όνομα Κασιμιέ Τζαμί. Τότε η λατρεία του Αγίου άλλαξε τόπο. Ένας παραθαλάσσιος ναός, μία ξυλόγλυπτη τρίκλιτη βασιλική που χτίστηκε στα τέλη του 13ου-αρχές 14ου αι. στην θέση της σημερινής Μητρόπολης, τιμήθηκε στο όνομα του Αγίου Δημητρίου.  Εκεί μεταφέρθηκαν η περίφημη εικόνα του Αγίου (είχε ζωγραφιστεί όσο ζούσε) και πολλά κειμήλια. Ο ναός εκείνος κάηκε το 1890.

Επί Βαλή Δεούφ Πασά έγιναν επισκευές στο ναό του Αγίου Δημητρίου και τότε αποκαλύφθηκαν τα μωσαϊκά του. Με την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης το 1912 ο Ναός επαναλειτουργεί ως χώρος λατρείας - τιμής του Αγίου Δημητρίου. 

Στη μεγάλη πυρκαγιά που κατέστρεψε τα 2/3 της Θεσσαλονίκης τον Αύγουστο του 1917, κάηκε σχεδόν ολοκληρωτικά , ο οποίος επί 1500 χρόνια ήταν το καύχημα της Θεσσαλονίκης και αναστηλώθηκε το 1948 διατηρώντας αρκετά από τα αρχιτεκτονικά του στοιχεία. Χάρη στον αρχιτέκτονα Αριστοτέλη Ζάχο, που είχε κρατήσει σημειώσεις, σχέδια και φωτογραφίες, με τη συνεργασία των Γ. Σωτηρίου, E. Hebrard, Α. Ορλάνδου, Α. Ξυγγόπουλου, Σ. Πελεκανίδη, κ.ά., ο ναός αναστηλώθηκε «εκ βάθρων» για να δοθεί και πάλι στη λατρεία των πιστών στις 26 Οκτωβρίου του 1949, την ημέρα της γιορτής του άγιου. Η μεγαλοπρέπεια του Ι. Ναού του Αγίου Δημητρίου δεν συνίσταται μόνο στη λαμπρή πραγματικά αρχιτεκτονική του. Η πολύχρωμη ορθομαρμάρωση και ο πλούσιος γλυπτικός διάκοσμος προσδίδουν στο έργο της ανέγερσης και εξωραϊσμού του Ναού μοναδική, διαχρονική, μνημειακή αξία.

Η αρχιτεκτονική του μας διέσωσε τον γνησιότερο τύπο της ελληνιστικής βασιλικής ή των δρομικών Ναών, με ξύλινη αμφικλινή στέγη. Η σημερινή της μορφή είναι του 7ου αι. και αποτελεί μία από τις σημαντικότερες εκκλησίες - μαρτύρια. Χωροταξικά τοποθετείται στο κέντρο της παλαιάς πόλεως, βορειοανατολικά της αρχαίας αγοράς.  

Λίγο αργότερα, το 1978, τα λείψανα του Αγίου επέστρεψαν από το αβαείο του Αγίου Λαυρεντίου στο Κάμπο της Ιταλίας και τοποθετήθηκαν σε μια αργυρή λάρνακα όπου φυλάσσονται ως σήμερα.

Το 1988 ο ναός ανακηρύχθηκε Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς από την UNESCO.

Από το 1988 η κρύπτη του ναού λειτουργεί ως εκθεσιακός χώρος (μουσειακή έκθεση), όπου εκτίθενται συλλογή γλυπτών, κιονόκρανων, θωρακίων και αγγείων από τις διάφορες φάσεις της ιστορίας του ναού του Αγίου Δημητρίου.

Το εσωτερικό του Ναού

Βαπτιστήριο έξω από το ναό του Αγίου Δημητρίου

Ο ζωγραφικός διάκοσμος της Βασιλικής, συνίσταται από μωσαϊκά και τοιχογραφίες από έργα διαφόρων περιόδων και φάσεων της βυζαντινής τέχνης. Το πλήθος των τοιχογραφιών με την υψηλή τεχνική, την ευρύτατη θεματολογία και την άριστη προσαρμογή τους στις δεδομένες επιφάνειες, προσθέτουν έντονη διδακτική τους αξία γραφικότητα και χάρη υψηλής καλαισθησίας

 

Αν και έχουν περάσει τόσοι αιώνες από τον καιρό της κατασκευής της και έχει ταλαιπωρηθεί από τον χρόνο, σεισμούς, πυρκαγιές και αναστηλώσεις, διατηρεί τη γνησιότητα του και ξεχωρίζει ηαρχιτεκτονική της εποχής, καθώς και ηέξοχη και διαχρονική καλλιτεχνική αξία και αισθητική, όπως μπορούμε να κρίνουμε από όσα μέρη διασώθηκαν.