Τα Άγια Θεοφάνεια 6 Ιανουαρίου

Τα Θεοφάνεια ή Επιφάνεια, ή Επιφάνιος Ημέρα  είναι από τις πλέον αρχαιότερες και μεγαλύτερες εορτές του Χριστιανισμού και είναι η τελευταία εορτή του 12δεκαημέρου . Αρχικά ήταν συνδεδεμένη με τα Χριστούγεννα , που εμφανίστηκε ο Ιησούς Χριστός στον κόσμο ως υιός του Θεού,  έτσι θεωρείται και η πρώτη καθαρώς χριστιανική εορτή, στην ανατολική εκκλησία η εορτή των Θεοφανείων ονομάζεται kai Ημέρα των Φώτων ,γιατί στους πρώτους χριστιανικούς χρόνους, την ημέρα των Φώτων,  ελάμβαναν οι κατηχούμενοι το βάπτισμα, που το ονόμαζαν και φώτισμα.

Η εορτή των Θεοφανείων επεκράτησε μετά τον 4ο αιώνα που χωρίστηκε ο εορτασμός της γέννησης από τον εορτασμό της Βάπτισης του Χριστού στον Ιορδάνη ποταμό και έκτοτε εορτάζεται στις 6 Ιανουαρίου.
Στη δυτική Εκκλησία τονιζόταν περισσότερο η αποκάλυψη της Θεότητας του Ιησού στο κόσμο και συνδέθηκε με τους Μάγους και τον Αστέρα, που είχαν δει.. Γι' αυτό από πολύ νωρίς η εορτή των Θεοφανείων προσέλαβε και τον χαρακτήρα της προσκύνησης των Μάγων  δηλαδή  χαρακτήρα ιεραποστολικής εορτής.   
Δύο είναι οι κυριότερες τελετές των Θεοφανίων:
Ο Μέγας Αγιασμός, που λαμβάνει χώρα μέσα στις Εκκλησιών και  Η Κατάδυση του Τιμίου Σταυρού, που ακολουθεί τον Μεγάλο Αγιασμό.

Έθιμα της Ημέρας

Ανέλκυση του Τιμίου Σταυρού (το «πιάσιμο του Σταυρού») από κολυμβητές, που τους λένε και Βουτηχτάδες, Νεαρά, κυρίως, άτομα βουτούν στα παγωμένα νερά για να πιάσουν πρώτα τον Σταυρό και να λάβουν την ευλογία του ιερωμένου, αλλά και να δεχθούν τιμές τις ευχές από τους συντοπιτών τους.

Αγιασμός των οικιών από τους ιερείς.

Ο αγιασμός γίνεται για πρώτη φορά την παραμονή των Θεοφανίων και λέγεται «Μικρός Αγιασμός» ή «Πρωτάγιαση» ή «Φώτιση». Με την Πρωτάγιαση, ο ιερέας γυρίζει όλα τα σπίτια και με το Σταυρό και ένα κλωνί βασιλικό «αγιάζει» ή «φωτίζει» (ραντίζει) τους χώρους των σπιτιών για να φύγει μακριά κάθε κακό.

Οι λαϊκές δοξασίες συνδέουν τον φωτισμό των σπιτιών με την εξαφάνιση των καλικάντζαρων, όταν ο ιερέας, κραυγάζιε: «Φύγετε να φύγουμε κι έφτασε ο τουρλόπαπας με την αγιαστούρα του και με τη βρεχτούρα του!»

Η εορτή των Θεοφανίων περικλείει και πολλές εκδηλώσεις που αποτελούν διαιώνιση αρχαίων ελληνικών εθίμων. Ο Αγιασμός στη χώρα μας έχει και την έννοια του καθαρμού, του εξαγνισμού των ανθρώπων, καθώς και της απαλλαγής του από την επήρεια των δαιμονίων και θεωρείται ότι έχει τις ρίζες της στην αρχαία λατρεία.

Η κατάδυση του Τίμιου Σταυρού, κατά τη λαϊκή πίστη, δίνει στο νερό καθαρτικές και εξυγιαντικές ικανότητες.. Κατά τη λαϊκή δοξασία, ακόμη και τα εικονίσματα με το πέρασμα του χρόνου χάνουν την αρχική δύναμη και αξία τους, που την αποκτούν όμως εκ νέου από το αγιασμένο νερό. Αυτή η διαδικασία αποτελεί επιβίωση της αρχαίας αθηναϊκής γιορτής των «Πλυντηρίων».

Στην ανατολική Μακεδονία ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζει ο εορτασμός των Θεοφανίων στη Δράμα με πληθώρα εκδηλώσεων και δρώμενων. Σκοπός τους είναι η εξασφάλιση της καλοχρονιάς, Μαύρες κάπες, δέρματα ζώων, μάσκες, κουδούνια και θόρυβοι, στάχτη και σταχτώματα, χοροί και αγερμοί, αναπαράσταση οργώματος και σποράς, πλούσιο φαγοπότι και ευχές επιδιώκουν να επενεργήσουν στην καρποφορία της φύσης.

Σε μικρή απόσταση από την πόλη της Δράμας βρίσκεται το Μοναστηράκι, εκεί κάθε χρόνο ανήμερα των Θεοφανίων, αναβιώνει το έθιμο των Αράπηδων , του οποίου οι ρίζες ανάγονται στις διονυσιακές τελετές, ενώ έχει δεχτεί και χριστιανικές επιρροές. Το ίδιο έθιμο συναντάμε επίσης και στα χωριά Βώλακας, Πετρούσα και Ξηροπόταμος. Αναβιώνει επίσης κάθε χρόνο και στη Νίκησιανη του Δήμου Παγγαίου στο νομό Καβάλας. Επίσης ένα από τα πιο γνωστά έθιμα των Θεοφανίων, τα «ραγκουτσάρια», αναβιώνει κάθε χρόνο στην πόλη της Καστοριάς, όπου οι κάτοικοι μεταμφιέζονται για να ξορκίσουν το κακό.

Στην Χαλκιδική τηρούνται τα έθιμα της Καμήλας (Γαλάτιστα και των Φωταράδων ) (Παλαιόκαστρο),ένα χορευτικό δρώμενο,  ),ένα χορευτικό δρώμενο, που εκτυλίσσεται στην πλατεία του χωριού.

Το «γιάλα - γιάλα» αναβιώνει στην Ερμιόνη της Αργολίδας πάνω από 50 χρόνια. Ανάλογα έθιμα επιβιώνουν και σε πολλά ψαροχώρια της περιοχής, όπως στο Πόρτο Χέλι και την Κοιλάδα. Τα ξημερώματα των Φώτων, τα αγόρια που πρόκειται τη νέα χρονιά να παρουσιαστούν στο στρατό, συγκεντρώνονται, γευματίζουν όλοι μαζί και έπειτα γυρνούν σε όλα τα σπίτια της περιοχής από σοκάκι σε σοκάκι, φορώντας παραδοσιακές ναυτικές φορεσιές και τραγουδώντας το «γιάλα - γιάλα». Την παραμονή των Φώτων οι κάτοικοι στολίζουν της βάρκες τους με φοίνικες, νεραντζιές και μυρτιές, τις οποίες δένουν στο λιμάνι πριν την καθιερωμένη βουτιά. 

Στην Λευκάδα τηρείται το έθιμο «των πορτοκαλιών». Οι πιστοί βουτούν στη θάλασσα τα πορτοκάλια που κρατούν στα χέρια τους και τα οποία είναι δεμένα μεταξύ τους με σπάγκο. Έπειτα τα παίρνουν στο σπίτι τους για ευλογία και αφήνουν ένα από αυτά για ένα ολόκληρο χρόνο στα εικονίσματα του σπιτιού. Πριν την τελετή της κατάδυσης του Τιμίου Σταυρού, ρίχνουν στη θάλασσα τα παλιά πορτοκάλια.