 |
| Η ιερή εικόνα της Αγίας Παρασκευής που βρίσκεται εντός του ομώνυμου Ναού στη Χαλκίδα |
Απολυτίκιο (Ἦχος α')
Τὴν σπουδήν σου τῇ κλήσει κατάλληλον,
ἐργασαμένη φερώνυμε,
τὴν ὁμώνυμόν σου πίστιν εἰς κατοικίαν κεκλήρωσαι,
Παρασκευὴ ἀθλοφόρε•
ὅθεν προχέεις ἰάματα,
καὶ πρεσβεύεις ὑπὲρ τῶν ψυχῶν ἡμῶν.
H Αγία Παρασκευή είναι Αγία της Ορθόδοξης και της Καθολικής εκκλησίας και θεωρείται προστάτης των οφθαλμών. Έζησε στη Ρώμη όπου και γεννήθηκε σε ένα προάστιό της επί Αυτοκρατορίας Αδριανού. Γονείς της ήταν ο Αγαθόνικος και η Πολιτεία θεοσεβούμενοι Χριστιανοί και οικονομικά εύποροι. Η Αγία Παρασκευή γεννήθηκε ημέρα Παρασκευή και έτσι της αποδόθηκε το όνομα της. Η ανατροφή της από μικρή ηλικία έγινε με βάση Χριστιανικά πρότυπα. Η Αγία συνδύαζε εξυπνάδα, μόρφωση, ταπεινοφροσύνη ,αγνότητα και απλότητα
Σε ηλικία 20 ετών πέθαναν οι γονείς της και την σημαντική περιουσία που κληρονόμησε την εκποίησε και τα χρήματα τα διέθεσε σε φτωχούς και ασθενείς . Η ίδια ασχολήθηκε με την διάδοση του Χριστιανισμού στη Ρώμη και της γύρω περιοχή. Εξ αιτίας αυτού κλήθηκε σε απολογία από τον αυτοκράτορα Αντωνίνο τον Ευσεβή , ο οποίος επειδή δεν δέχθηκε να αλλάξει την πίστη της διέταξε να οδηγηθεί σε βασανιστήρια μέχρι θανάτου. Σύμφωνα με την παράδοση οδηγήθηκε σ’ ένα καζάνι με καυτό λάδι για να θανατωθεί , αλλά έμενε ζωντανή και ο Αντωνίνος πλησίασε το καζάνι για να δει τι συμβαίνει και είτε από τον ατμό, είτε από κάποια άλλη αιτία τυφλώθηκε και πάντα κατά την παράδοση η Αγία Παρασκευή με θαυματουργικό τρόπο τον θεράπευσε τον Αντωνίνο από την τύφλωση ,έκτοτε οι Χριστιανοί την θεωρούν προστάτιδα των ματιών. Ο αυτοκράτορας μετά την ίασή του την ελευθέρωσε και αυτή συνέχισε το έργο της.
Τον Αντωνίνο μετά τον θάνατό του τον διαδέχτηκε ο Μάρκος Αυρήλιος και κατά τους ολιγοετείς διωγμούς που έκανε κατά των χριστιανών από το 166 – 168 και από το 177 – 180
η Αγία Παρασκευή συνελήφθη και αφού και πάλι βασανίστηκε με εντολή του αυτοκράτορα την αποκεφάλισαν. Η μνήμη της Αγίας τιμάται στις 26 Ιουλίου.
Στις εικόνες πάντα παριστάνεται να κρατά ένα δίσκο με ανθρώπινα μάτια. Είναι προστάτρια των Οπτικών και πιστεύεται ότι όσοι δεν τιμούν την μνήμη της με αργία τους τιμωρεί σκληρά
Η Αγία Παρασκευή τιμάται με πανηγύρια και γιορταστικές εκδηλώσεις
Στην Αγχίαλο του Βόλου θυσιάζουν πετεινό κοντά στο άγιασμα της Αγίας , διότι είναι βαθιά η πίστη του λαού στη θαυματουργό δύναμη των αγίων εικόνων και στη θεραπευτική δύναμη των αγιασμάτων , δηλαδή των πηγών που παίρνουν δύναμη από τον Άγιο .
Κατά τον Ευστάθιο Κουκουλέ και τη λαογραφία είναι υπολείμματα αρχαίας θρησκείας.
Οι κάτοικοι λοιπόν της Αγχιάλου «όταν είχαν άρρωστο τον πήγαιναν στην Αλικαριά στο άγιασμα της Αγίας Παρασκευής , έσκαφταν ένα λάκκο τον έκαιγαν με ξύλα για να ζεσταθεί , κατόπιν τον καθάριζαν καλά ,και έβαζαν μέσα τον άρρωστο τυλιγμένο με πάπλωμα για να ιδρώσει και συγχρόνως έσφαζαν και ένα πετεινό». Γνωρίζουμε ό,τι στην αρχαιότητα όταν πήγαιναν να γιατρευτούν οι άνθρωποι στα Ασκληπιεία θυσίαζαν και ένα πετεινό στον Ασκληπιό.
 |
| Ιερός Ναός Αγίας Παρασκευής Πολιούχος Χαλκίδος |
Μέσα στα στενά δρομάκια της παλαιάς συνοικίας βρίσκεται ο πασίγνωστος μεγαλοπρεπής και ιστορικός ναός της Πολιούχου της πόλεως της Χαλκίδος Αγίας Παρασκευής .
Η πόλη μας αυτές τις ημέρες γιορτάζει με ιδιαίτερη λαμπρότητα τη μνήμη της .
Σήμερα παραμονή της εορτής της Αγίας και αμέσως μετά το τέλος του Εσπερινού και την περιφορά της σεπτής εικόνας της υπάρχει κατ’ έθιμον παλαιά συνήθεια να αρχίζει η λειτουργία του παζαριού , ονομαστό από την εποχή της Τουρκοκρατίας [ένα είδος εμποροπανήγυρης ] που διαρκεί 1 εβδομάδα.
Ας αρχίσουμε την περιήγησή μας μέσα από τον ιστορικό χρόνο και τις εικασίες που υπάρχουν για τον καταπληκτικό αυτό ξυλόστεγο ναό με το μεγάλου προαύλιο. Ο ναός της Πολιούχου της Χαλκίδας είναι τρίκλιτος . Είναι ένα άριστα διατηρημένο μνημείο της βυζαντινής εποχής, με ενδιαφέροντα γλυπτό διάκοσμο και ζωγραφικό. Είναι ένα από τα πιο σημαντικά παλαιοχριστιανικά μνημεία της Ελλάδας .
Από την παρουσία του τόσο σημαντικού μνημείου στην παλαιά πόλη της Χαλκίδας , αλλά και από άλλα ευρήματα αντιλαμβανόμεθα , ότι μετά την καταστροφή από τους σεισμούς του έτους 365 μ.Χ. άρχισε μια σημαντική και αυξανόμενη άνθηση στη πόλη κατά την βυζαντινή και την μεταβυζαντινή περίοδο.
Βλέπουμε ακόμα ότι η ονομαστή καλλιτεχνική παράδοση που υπήρχε στη Χαλκίδα κατά την ρωμαϊκή και την ελληνιστική περίοδο να εμφανίζεται και κατά τους βυζαντινούς χρόνους με έντονη τη παρουσία της στις παλαιοχριστιανικές εκκλησίες ρυθμού βασιλικής , με χαρακτηριστικό μνημείο το ναό της Αγίας Παρασκευής .
Ο Κωνσταντίνος ο Πορφυρογέννητος (905 – 959μ.Χ) αναφέρεται στη παλαιοχριστιανική εκκλησία της Χαλκίδας στο σύγγραμμα του «Περί Θεμάτων» και μάλιστα κατά τους βυζαντινούς χρόνους ετιμάτο ως ναός της Παναγίας της Περιβλέπτου πολιούχου της Χαλκίδας
Σε ένα χρονικό εποχής φραγκοκρατίας περιγράφεται η επίσκεψη του αυτοκράτορα Ερρίκου της Φλάνδρας στο Νεγρεπόντε που μετά την λαμπρή υποδοχή τον πήγαν να προσκυνήσει μια εκκλησία της Παναγίας .
Κατά τον Ν. Γιαννόπουλο , ο οποίος έχει μελετήσει και ασχοληθεί επισταμένως με το μνημείο δέχεται ότι πρόκειται για την Παναγία της Περιβλέπτου, διότι δεν βρέθηκε και καμία άλλη εκκλησία με τόσο μεγάλες διαστάσεις , εκτός της συγκεκριμένης που την έλεγαν και Θεοτόκο της Περιβλέπτου. Οι Φράγκοι έκανα μετατροπές, αλλά διατήρησαν τα αρχαϊκά πέτρινα κομμάτια και συνέχισαν να λατρεύουν εκεί την Παναγία.
ΟΙ Βενετσιάνοι αφού την ανακαίνισαν και της έδωσαν στοιχεία γοτθικού ρυθμού την παραχώρησαν στον Λατίνο επίσκοπο σαν εκκλησία του Αγίου Μάρκου και εξάρτημα του Αγίου Γεωργίου της Βενετίας.
Η μνήμη της Αγίας και Πολιούχου σήμερα της Χαλκίδας άρχισε να τιμάται μετά την τουρκοκρατία, σύμφωνα και με τη μελέτη του Στριγκόφσκυ. Όταν πήραν οι Τούρκοι την Χαλκίδα το 1470 την έκαναν όπως όλες τις άλλες εκκλησίες τζαμί . Τη σκέπασαν με ασβέστες , σκέπασαν με σοβά τις τοιχογραφίες , κτίσανε τα παράθυρα φτιάξανε υπόστεγα και υψώσανε μιναρέ . Κατά τα τελευταία χρόνια πριν την απελευθέρωση την χρησιμοποιούσαν για αποθήκη και στρατωνισμό.
Οι συχνές σεισμικές δονήσεις μέχρι το 1854, αλλά 1884 δημιούργησαν σοβαρά προβλήματα στο ναό και ήταν αιτία να γκρεμιστεί και το παλαιό καμπαναριό που αποκαταστάθηκε το 1928 σύμφωνα με τις υποδείξεις του Ακαδημαϊκού Αναστάσιου Ορλάνδου. Δεν πρέπει να ξεχάσουμε να μνημονεύσουμε ότι ο Καθηγητής Ορλάνδος με το μνημειώδες σύγγραμμά του «Η ξυλόστεγος Βασιλική» μας παραθέτει τον κατά τα τέλη του 4ου Αιώνα παγιωθέντα τύπο της ξυλοστέγου Βασιλικής στις Μεσογειακές χώρες.
Αυτό μνημείο της πόλης μας και της ιστορίας της , οπωσδήποτε δεν έχει μόνον ενδιαφέρον για τον ειδικό ερευνητή και μελετητή, μα και για κάθε κάτοικο αυτής της περιοχής είναι η παράδοσή του, η ζωντανή ιστορία του μέσα από τους αιώνες.
Εντός του Ναού βλέπουμε την μεγάλη ποικιλία των ρυθμών: αρχαία κιονόκρανα, βυζαντινές κολόνες, γοτθικά τόξα , φράγκικα κοσμήματα , και πολλά άλλα.
Οι περισσότεροι από τους ερευνητές και μελετητές που έχουν ασχοληθεί διακρίνουν στο κτίσιμό της 3 φάσεις : Την παλαιοχριστιανική, την μεσοβυζαντινή που για αυτήν δεν υπάρχει σαφής ομοφωνία ερευνητών και μελετητών ,. και την φράγκικη. Η δυσκολία για σαφείς και ακριβείς προσδιορισμούς οφείλεται στην έλλειψη επακριβών ιστορικών μαρτυριών , αλλά και στα λίγα αρχαιολογικά δεδομένα.
Όπως αντιλαμβανόμαστε η εκκλησία αυτή είναι συνδεδεμένη με μύθους , θρύλους , με καταγεγραμμένη ιστορία καταστροφών μα και εξάρσεων πανεθνικών , αλλά και θρησκευτικών. Η ιστορία της Αγίας Παρασκευής χάνεται μέσα στην αχλή των αιώνων.
Ο ναός αυτός πρέπει να κτίστηκε εκεί που παλιά βρισκόταν θεοδοσιανή εκκλησία που η ύπαρξη της μαρτυριέται και από τα λεγόμενα θεοδοσιανά κιονόκρανα με τα ανεμιζόμενα φύλλα [ 5ου μ.Χ. αιώνα] όπως λέγονται.
Στο ναό από τις 10 αρχαίες κολώνες με ιδιαίτερο αρχαιολογικό ενδιαφέρων οι δύο βρίσκονται στην πρόσοψη , οι υπόλοιπες δύο από την μια πλευρά και μια από την άλλη στο εσωτερικό του ναού είναι καταπληκτικής τέχνης και ομορφιάς ,όπως αναφέραμε παριστάνουν φύλλα που μοιάζουν να κινούνται από τον αέρα . Πιο μέσα υπάρχουν δυο ακόμα κολώνες με απλά κιονόκρανα που πάνω τους είναι μέσα σε στεφάνι χαραγμένο το μονόγραμμα του Χριστού. Πριν από το Άγιο βήμα συναντάμε δυο μοναδικές κολώνες εκλεπτυσμένες και με παραστάσεις από φύλλα συνδυασμός ιωνικού και κορινθιακού ρυθμού. Η Εξήγηση που δίνεται ως προς την ποικιλομορφία των κιονόκρανων είναι ότι οι χριστιανοί στην προσπάθειά τους να ανεγείρουν το ναό χρησιμοποίησαν κίονες που προερχόντουσαν από ειδωλολατρικούς ναούς, καθώς και λείψανα παλαιών βυζαντινών χρόνων , όπως μας δείχνει το σχήμα της ακάνθου καθαρό δείγμα εκκλησιαστικής τεχνοτροπίας της εποχής του Ιουστινιανού, όπως αναφέρει χαρακτηριστικά και ο Θ. Θεοχάρης.
Εδώ πρέπει να εξηγήσουμε για όσους θα ήθελαν να αντιληφθούν τι εννοούμε όταν λέμε κιονόκρανο ,ότι μιλάμε για το κράνος ή καλύτερα θα λέγαμε το κεφάλι του κίονα , της κολώνας , δηλαδή το πάνω μέρος της κολώνας που υποβαστάζει το οικοδόμημα και το οποίο έφερε ανάλογα με τις εποχές και τους τόπους ποικιλία στο σχήμα και τη διακόσμηση.
Τα τρία είδη κιονόκρανου , δηλαδή το δωρικό , το Ιωνικό και το κορινθιακό , στοιχειοθετούν και τους τρεις ρυθμούς του ελληνικού κιονόκρανου γενικώς, από τους οποίους προήλθαν τα μεταγενέστερα χρόνια τα ρωμαϊκά κιονόκρανα καθώς και τα του χριστιανικού κόσμου.
Τα πολύ παλιά χρόνια θεωρείται ότι υπήρχε περικαλλής αρχαίος ελληνικός ναός και μάλιστα πιστεύεται ότι η χριστιανική αυτή εκκλησία πήρε τη θέση του ναού του Ολυμπίου Διός πράγμα που ήταν πολύ συνηθισμένο τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες , να ιδρύουν χριστιανικούς ναούς πάνω στους αρχαίους ειδωλολατρικούς , ίσως θέλοντας να υποδηλώσουν την επιβολή της νέας θρησκείας επί της παλαιάς .
Σε μια γερμανική έκδοση της Λειψίας του 1843 ο Rudolf Stefani υποστηρίζει ότι η παλαιοχριστιανική αυτή εκκλησία είναι κτισμένη πάνω σε παγανιστικό τρίκλητο ναό που ήταν αφιερωμένος στην Αρτέμιδα, τον Απόλλωνα και τη μητέρα τους τη Λητώ.
Οι απόψεις ως προς την εποχή ανέγερσης του ναού διίστανται . Άλλοι την τοποθετούν στις αρχές του 5ου αιώνα μ.Χ. και άλλοι κατά τον 8ο αιώνα. Ο Ναός είναι ρυθμού Βασιλικής και μάλιστα είναι τρίκλητη , έτσι εννοούμε τις εκκλησίες που κτίστηκαν από τον 4ο μέχρι τον 11ο αιώνα περίπου και κατά την εποχή των βυζαντινών αυτοκρατόρων.
Αξιοπερίεργο είναι το γεγονός ότι αν και μετά το κτίσιμο της Αγίας Σοφίας στη Κωνσταντινούπολη από τον Ιουστινιανό προτιμούσαν τις σταυροειδής βασιλικές μετά τρούλου, που ο ημισφαιρικός τους τρούλος στηρίζεται σε ογκώδεις πεσσούς , όπως χαρακτηρίστηκα λέγονται , στον παλαιό ελλαδικό χώρο επικράτησε αρχικά ο τύπος της βασιλικής, γιατί πιθανότατα θύμιζε τους αρχαίους ελληνικούς ναούς.
Εδώ κάνοντας μια παρένθεση επεξηγούμε ότι η ονομασία της βασιλική προήλθε τότε που οι αρχαίοι Έλληνες λέγανε βασιλική τον τόπο της αγοράς ή του περιπάτου εκεί δηλαδή που ο άρχοντας βασιλιάς είχε την έδρα του, θα μπορούσαμε για παράδειγμα να αναφέρουμε την «βασίλειο αγορά» των Αθηνών.
Τέτοια κτίρια κτίστηκαν κατόπιν στη Ρώμη κατά τους αυτοκρατορικούς χρόνους και τα λέγανε «Μπαζίλικα» , μέσα σ’ αυτά τα οικοδομήματα συνήθως υπήρχε και το άγαλμα του αυτοκράτορα.
Όταν επικράτησε ο χριστιανισμός και άρχισαν οι χριστιανοί να κτίζουν τις πρώτες εκκλησίες , χρησιμοποίησαν αυτό τον ρυθμό διατηρώντας ταυτόχρονα και το όνομα βασιλική, αλλά αναφερόμενοι στον Βασιλέα Χριστό, στο όνομα του οποίου έκαναν αρχικά μυστικές λατρευτικές συγκεντρώσεις και αργότερα με την επικράτηση του χριστιανισμού φανερές.
Αυτή είναι η μια εκδοχή , υπάρχει άλλη εκδοχή που υποστηρίζει ότι ο ρυθμός της χριστιανικής βασιλικής είναι η εξέλιξη του ελληνικοπομπηιανού ρυθμού κατοικίας .
Η άποψη που επικρατεί περισσότερο είναι ότι οι πρώτοι χριστιανικοί ναοί κτίστηκαν στη Ρώμη κατά το σχέδιο [basilica forencis] δηλαδή βασιλική της αγοράς , όπου γίνονταν δίκες , αλλά χρησίμευαν και σαν τόπος αγοράς. Η πιο λαμπρή από αυτές ήταν η περίφημη Κωνσταντιάνα, η βασιλική το Κωνσταντίνου .
Ο αρχιτεκτονικός τύπος λοιπόν της βασιλικής είναι ένα μακρόστενο οικοδόμημα που χωρίζεται εσωτερικά με κιονοστοιχίες σε κλίτη, δηλαδή τμήματα – μέρη . Η ανατολική πλευρά του καταλήγει σε ημικυκλική αψίδα [ κόχη] και η δυτική του σε στενόμακρο νάρθηκα. Τα κλίτη συνήθως είναι τρία και για τον λόγο αυτό οι τέτοιου ρυθμού βασιλικές λέγονται και τρίκλητες . Το μεσαίο κλίτος είναι το πιο μεγάλο και συναντάμε δυο ειδών στέγες την αμφικλινή [ελληνιστικός τύπος] και την δια καμαρών [ανατολικός τύπος] , παράθυρα μεγάλα φωτίζουν το μεσαίο ναό. Άριστο δείγμα βασιλικής εκτός της Αγίας Παρασκευής είναι και ο ναός του Αγίου Δημητρίου Θεσσαλονίκης. Η εξωτερική εμφάνιση αυτού του τύπου των ναών είναι απέριττη , θα λέγαμε σχεδόν βαριά , για τον λόγο αυτό διαμορφώθηκαν παραλλαγές στην εσωτερική τους διακόσμηση.
Τα παράθυρα του κυρίως ναού είναι 6 σε κάθε πλευρά . Στη κάτω σειρά τα παράθυρα είναι τετράγωνα με κιγκλιδώματα. Τα παράθυρα που είναι πάνω οξυκόρυφα , γοτθικού ρυθμού. Το Άγιο Βήμα είναι όλο οξυκόρυφο γοτθικού ρυθμού. Ο Ρυθμός άρχισε να κάνει την εμφάνισή του στη Δύση γύρω στον 13ο αιώνα και επικράτησε μέχρι τις αρχές του 16ου αιώνα. Σε γενικές γραμμές και χωρίς να κάνουμε ειδική επεξήγηση η γοτθική αρχιτεκτονική ονομάζεται και αψιδωτή ,γιατί δίνει έμφαση στα τόξα που είναι οξυκόρυφα και όχι πλέον ημικυκλικά, με χαρακτηριστικό γνώρισμα ότι εξέχουν νευρώσεις .
 |
| Ο γλυπτός διάκοσμος του κεντρικού οξυκόρυφου τόξου του μαρμάρινου τέμπλου |
Πάνω από το τέμπλο που βλέπει ο επισκέπτης και ο πιστός σήμερα να σχηματίζεται ένα πράγματι εντυπωσιακό καθ’ όλα Τόξο οξυκόρυφο δίζωνο[γοτθική τεχνοτροπία], με αρκετές γλυπτές παραστάσεις οι οποίες απαρτίζονται με φύλλα από τη μια πλευρά και με νέους που ίσως παριστάνουν αγγέλους από την άλλη . Στο εσωτερικού του ιερού βήματος , υπάρχει επίσης πλούσια διακόσμηση με γλυπτικά κοσμήματα ,το ίδιο συμβαίνει και με τα βάθρα των παρεκκλησίων. Οι μελετητές υποθέτουν ότι ο θόλος που υπάρχει σήμερα και είναι με εικόνες του Παντοκράτορα και του Ευαγγελισμού , καλύπτει τον παλιό που μάλλον πρέπει να ήταν πλήρως διακοσμημένος από γλυπτικές παραστάσεις όπως και τα παρεκκλήσια.
Ο ναός της Αγίας Παρασκευής από την μια και την άλλη πλευρά του Ιερού Βήματος έχει δυο παρεκκλήσια. Το παρεκκλήσιο που σήμερα τιμάται ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου και είναι πιο μικρό, γιατί το μεγαλύτερο τμήμα του το καταλαμβάνει ο Πύργος του καμπαναριού και το παρεκκλήσιο που τιμάται η Αγία Τριάδα .
Κάτω από το δάπεδο αμφοτέρων των παρεκκλησίων είναι θαμμένοι Ενετοί ηγεμόνες .
 |
| Ανάγλυφη η μορφή της Παναγίας στο βόρειο παρεκκλήσιο και τμήμα της εντοιχισμένης επιγραφής |
Στο παρεκκλήσιο του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου διασώζεται εντοιχισμένη επιτάφια πλάκα με λατινική γραφή του 14ου αιώνα , η οποία περικλείει το οικόσημο του Ενετού ηγεμόνα Πέτρου Λιππαμάνο και μας πληροφορεί εκτός των άλλων ότι πέθανε στο
Νεγρεπόντε Βενετός Δούκας το 1308 μ. Χ. Πάνω από αυτή την εντοιχισμένη πλάκα είναι τοποθετημένη μαρμάρινη προτομή γυναίκας που μας δίνει τον τύπο της Παναγίας που προσεύχεται . Ο Σρτιγκόφσκι υποστηρίζει εξ αιτίας της τεχνοτροπίας του γλυπτού ότι είναι της ίδιας εποχής με το πρώτο οικοδόμημα της βασιλικής ή κάπως μεταγενέστερα , αλλά οπωσδήποτε πριν από την εποχή των εικονοκλαστών και πιθανολογεί ότι θα ήταν πάνω από την ωραία Πύλη. Ο Ντάλτων το τοποθετεί στους μεσοβυζαντινούς χρόνους και ο Ανδρέας Ξυγγόπουλος υποστηρίζει ότι το γλυπτό αυτό διακοσμούσε το προϊουστινιάνειο τέμπλο .
Το παρεκκλήσιο της Αγίας τριάδας φέρει τον πιο όμορφο διάκοσμο της εκκλησίας , είναι μια καταπληκτική γλυπτική που παριστάνει αμπέλι με σταφύλια και προς την οροφή έχει τρία γλυπτικά κοσμήματα. Στο κέντρο ένα λουλούδι που θυμίζει βιολέτα ,ανατολικά από αυτό ένα άλλο λουλούδι που μπορούμε να φανταστούμε ότι είναι τριαντάφυλλο και προς τα δυτικά ένα κεφάλι λιονταριού. Σημειωτέον ότι και τα δυο παρεκκλήσια έχουν από ένα παράθυρο. Ο Ν. Καλογερόπουλος «Παλαιοχριστιανικά Μνημεία στην Εύβοια» αναφέρει ότι υπογείως του ναού υπάρχουν κατακόμβες , κρύπτες καθώς και δάπεδο καλώς διατηρημένου –ειδωλολατρικού- ναού με είσοδο που κατεβαίνει από το δεξιό Παρεκκλήσιο.
παλαιοχριστιανικό αυτό ναό που είναι το κόσμημα της Εύβοιας και ένα από τα πιο σημαντικά μνημεία της Ελλάδας.
Τράπεζα Πειραιώς:
